De in 1910 gebouwde Sint-Annakapel zou in oorsprong minstens opklimmen tot de 16de eeuw en vervangt de nabij gelegen vroegere Vennekapel. Het Sint-Anna ten Drieënbeeld uit de 16de eeuw in de kapel beantwoordt iconografisch aan een specifiek afbeeldingstype van de heilige uit de in Europa wijd verspreide middeleeuwse cultus.

Historiek

De Sint-Annakapel werd gebouwd in 1910 ter vervanging van de oudere Vennekapel.

De Vennekapel werd opgetekend in de 'Ommelooper en Terrier ofte Land en Caerteboek der Prochie van Berlaere' van 1773-1786 en aangegeven op de Ferrariskaart (1771-1778). Volgens lokale overlevering zou de kapel in oorsprong minstens tot de 16de eeuw opklimmen. Er is ook sprake van een legende volgens de welke dat het Sint-Annabeeld na een overstroming op mysterieuze wijze werd gevonden op de plaats van de laatmiddeleeuwse Vennekapel. De Vennekapel bevond zich wat meer zuidwaarts dan de huidige, op de hoek van de toenmalige dreef ter hoogte van de huidige Alfons De Grauwelaan.

De bouw van de bestaande Sint-Annakapel, iets verderop het kruispunt, gebeurde gelijktijdig met de uitbreiding en vernieuwing van de Sint-Martinus parochiekerk van Berlare volgens de plannen van architect Henri Valcke uit Ledeberg. Of architect Valcke ook het ontwerp maakte voor de Sint-Annakapel is niet bekend. Bij de bouw van de Sint-Annakapel zou onder meer recuperatiemateriaal van de oude kerk gebruikt zijn. De Sint-Annakapel is nog steeds als devotiekapel in gebruik.

Anna was volgens de christelijke traditie de moeder van Maria, de moeder van Jezus. Zij was gehuwd met Joachim, bleef tot op hoge leeftijd kinderloos en beviel dan van een dochter Maria. De verering van Sint-Anna was al in de middeleeuwen populair. Deze devotie ontstond in de 5de-6de eeuw en verspreidde zich vanuit het Midden-Oosten over Europa. Een hoogtepunt bereikte de Sint-Annaverering in de 15de-16de eeuw. Bijgevolg zijn talrijke bedevaartplaatsen aan haar toegewijd en is zij de patrones van vele kerken, kapellen en instellingen zowel in België als in andere Europese landen. De Heilige Anna is de patrones van de echtgenoten, aanstaande moeders, zwangere vrouwen, huismoeders en weduwen. Verder is zij de beschermheilige van onderwijzeressen, van huishoudelijke beroepen waaronder wevers, kleermakers, naaisters, van dienstvaardige beroepen als huishoudpersoneel, thuisarbeiders, arbeiders, van kunstvaardige beroepen als houtbewerkers, schrijnwerkers, timmerlieden, van goudsmeden, van molenaars, mijnwerkers, marktkramers, van scheepslui, zeelieden en van de brandweer. Zij werd onder meer aanroepen voor een goed huwelijk, tegen bedwateren, onvruchtbaarheid, een moeilijke bevalling, buikpijn, borstpijn, hoofdpijn, oogziekten, koorts, pest, zweren en huiduitslag. Ook vrouwen die niet in verwachting raakten richtten zich tot de Heilige Anna. Sint-Anna werd aanvankelijk staande voorgesteld met de jeugdige Maria op de arm die op haar beurt het Christuskind draagt. Dergelijke voorstelling van Sint-Anna noemt men een Sint-Anna ten Drieën of Annatrits. Een van de oudste gekende afbeeldingen van Sint-Anna ten Drieën dateert van 1367. De bloeitijd van deze voorstelling in de beeldende kunsten en van de sterk verspreide devotie tot deze Sint-Anna dateert van omstreeks 1500. In de jaren 1500-1600 worden de Heilige Anna en Maria ook dikwijls op een bank voorgesteld met tussen hen in het Jezuskind. Ook de voorstelling van de Heilige Anna terwijl ze het kind Maria onderwijst uit een boek werd populair.

Beschrijving

Het Sint Annaplein ligt aan een lange hoofdweg van Berlare die van Dorp aan de kerk via Frankrijkstraat, Emiel Hertecantlaan en Brugstraat zuidwaarts leidt tot de brug over de Schelde naar Schoonaarde (deelgemeente van Dendermonde). Het driehoekige Sint Annaplein strekt zich uit van op het einde van de Frankrijkstraat en verbreedt zuidwaarts tot tegenover een viersprong van wegen, namelijk van de Emiel Hertecantlaan, Alfons De Grauwelaan, Bosstraat en Bieststraat. Het plein is ingenomen door een ruim grasperk waarop midden op de zuidelijke zijde de Sint-Annakapel staat, thans omkranst door zeven jonge platanen. De aanwezigheid van één of meerdere bomen naast of rond een kapel als markerende landschappelijke component van een devotie- of een cultusplaats kent een oude traditie en is een zeer verspreid fenomeen. Rondom tegenaan de kapel loopt een smal pad verhard met kasseien. De voorgevel van de kapel is naar het noorden richting Frankrijkstraat of naar het dorpscentrum toe gericht.

Voor de ingang van de kapel bevindt zich een eenvoudig betonnen bankje met op de zitting een opschrift in reliëf van mozaïeksteentjes: “H. MOEDER ANNA BVO”. De kapel is gelegen op een driehoekig grasperk en recent omgeven door zeven jonge platanen.

Het betreft een wegkapel in neogotische stijl met driezijdige koorsluiting onder een zadeldak (kunstleien). Opgetrokken van baksteen in combinatie met blauwe hardsteen voor deur- en vensterdorpels, hoekstenen en kraagstenen. De bescheiden constructie valt op door haar elegant en rijzig voorkomen en de verfijnde vormgeving met neogotische stijlelementen.

De voorpuntgevel met hoge schouderstukken op geprofileerde consoles, gedateerd 1910 in een arduinen gevelsteen boven de deur, is bekroond door een sierlijk smeedijzeren kruis. De geveltop is afgelijnd door hardstenen lijsten en wordt geaccentueerd door een opklimmende spitsbogenfries rustend op arduinen kraagsteentjes. De spitsboogdeur wordt voorafgegaan door een hardstenen trede. De huidige houten toegangsdeur in afzelia vervangt de aanvankelijke neogotische ijzeren kapeldeur, afkomstig van de grafkapel van de familie de Lichtervelde. Deze grafkapel van 1859 op het oude kerkhof ten zuiden van de kerk werd gesloopt naar aanleiding van de uitbreiding van de kerk. Voorheen was de Sint-Annakapel omheind door laag ijzeren hekwerk eveneens afkomstig van voornoemde grafkapel (verwijderd sinds 1970).

De zijgevels van de Sint-Annakapel worden geritmeerd door een spitsboogarcade met smalle spitsboogvenstertjes op schuin aflopende arduinen dorpels. Blinde koorafsluiting met smalle steunberen. Omlopende daklijst met gootlijst op bakstenen consooltjes.

Interieur

Het interieur van de kapel is bepleisterd en wit geschilderd, overwelfd door een tongewelf. Veelkleurige tapijttegelvloer in neogotische stijl met gestileerde florale motieven in blauw, wit en beige.

Op het altaar staat een gepolychromeerd eikenhouten beeld van Sint-Anna-ten-Drieën, vermoedelijk uit de eerste helft van de 16de eeuw, hersteld door het atelier Bressers (Gent) in 1931. Het beeld in de Sint-Annakapel te Berlare is van het type dat courant voorkomt vanaf begin 16de eeuw waarbij Maria en Anna naast elkaar op een bank zitten met het Jezuskind tussen hen beide. Dit exemplaar valt op door de uitgesproken symmetrische opbouw waarbij Maria (rechts) en Anna (links) als gelijkwaardige figuren schuin naar elkaar toe gericht zitten met midden op de bank staand Jezuskind met gespreide armen. De linkerhand van Anna ligt op een boek en met de rechterhand houdt ze Jezus een druiventros voor (een voorafwijzing naar de wijn die verandert in Jezus’ bloed). Op dezelfde hoogte als Anna’s rechterhand houdt Maria in haar linkerhand voor Jezus een groene vrucht omhoog, wellicht een appel of peer. Opvallend voor het beeld is nog de maniëristische plooienval en expressieve devote aangezichten. Ook de lange krullende haarlokken van Maria getuigen van een verfijnde en levendige detaillering.

Het eenvoudige gemetste altaar in de kapelsluiting is bedekt met een rode fluwelen doek. Boven het altaar is een banderol opgehangen met het geschilderde opschrift “HEILIGE MOEDER ANNA BESCHERM EN HELP ONS”. Tegenover elkaar tegen de zijwanden van de kapel: twee plaasteren beeldconsoles versierd met engelen, waarop een gipsen beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes en een gepolychromeerd beeld van de Heilige Catharina. Voorts een gepolychromeerd beeldje van het Kindje Jezus van Praag van biscuit.