Het ruimere landschappelijke kader

Het gaaf bewaarde landschap tussen het kasteel d'Aertrycke en de pachthoeve aan de Steenveldstraat is in de landschapsatlas opgenomen als relictzone. De historisch belangrijke Zeeweg verbindt de hoeve met het kasteel. Ten noorden van de hoeve wordt de Zeeweg echter getypeerd door een verkaveling van de wijk Sint-Jozef-Arbeider, wat dan ook een uitsnijding in de relictzone betekent. De oude Zeeweg zorgt echter voor een verbinding.

Het gebied "Verloren Kost" ligt ten noorden van het stadscentrum van Torhout. Het toponiem is op de stafkaart aangeduid iets ten zuiden van de Steenveldstraat, maar slaat op een ruimer gebied tussen Torhout en Aartrijke (Zedelgem). Ook de Verlorenkostdreef tussen Steenveldstraat en Warandestraat, wijst op deze toponymie. De hoeve op de hoek met de Aartrijkestraat en de Zeeweg bevindt zich ter hoogte van het toponiem Drie Koningen, vandaar dat de hoeve soms Drie Koningen wordt genoemd. De oude spoorwegbedding Torhout-Oostende bevindt zich net ten zuiden van het Verloren Kostgebied.

Het gebied bevindt zich in de omgeving van de 30-meter hoogtelijn. De 20-meter hoogtelijn komt overeen met het Ieperiaan, een discontinue laag die ook zandsteen bevat. Deze zandsteen werd onder meer gebruikt voor de bouw van de Sint-Pieters-Bandenkerk te Torhout. Dit vormt meteen ook de verklaring voor de benaming Steenveldstraat.

Beschrijving

Ter hoogte van de Steenveldstraat/ Aartrijkestraat/ Zeeweg bevindt zich het zogenaamde pachtgoed van het kasteel d'Aertrycke. Deze hoeve wordt in het kadaster voor het eerst vermeld in 1890 (mutatieschetsen Torhout, 1890/ 1). Bouwheer is Camille Carolus Augustus De Maere-Limnander uit Gent. Er wordt een huis gebouwd op een stuk "dennebosch". De literatuur situeert de bouw van de hoeve circa 1885-1895 en verbindt die met de aanleg van de Aartrijkestraat en de verdwijning van enkele krotwoningen. In 1924 koopt Aloïs René Lagrou-Vandecasteele, landbouwer te Torhout, de hoeve en bouwt ze verder uit met een aantal nutsgebouwen. Begin jaren 1960 wordt ter hoogte van de Steenveldstraat en het begin van de Zeeweg een nieuwe parochie en wijk zogenaamd Sint-Jozef-Arbeider ingericht. De benaming van de straten zoals Steenveldstraat en Aardenhuttestraat verwijst naar de geschiedenis van de Verloren Kost.

Steenveldstraat nummer 1 vormt een beeldbepalende hoevesite, tijdens de inventarisatie was deze nog omringd door een boomgaard en haag. Op 17/8/2010 werd vastgesteld dat de haag en de boomgaard gekapt zijn. De omringende haag was een oude, gemengde haag van meidoorn en haagbeuk, en een klein stukje liguster (de ligusterhaag is nog bewaard). De verdwenen boomgaard is als dusdanig reeds aangeduid op de topografische kaart uitgegeven door het Militair Cartografisch Instituut (opgemeten in 1861, laatste herziening in 1911).

Centraal op de site bevindt zich het imposante huisvolume met toren, in het kadaster voor het eerst vermeld in 1890: éénlaags roodbakstenen gebouw op L-vormige plattegrond onder pannen zadeldaken (donker geglazuurde Vlaamse pannen). De gevelvelden waren oorspronkelijk afgewerkt met sierlijke windborden met spantbeen op korbelen. In de oksel, portaal oplopend in hoog torenvolume met uitkragende bedaking afgewerkt met tuitgevels. Verzorgd baksteenmetselwerk, zie muuropeningen onder strekken met accentuering door natuurstenen, dan wel witgeschilderde aanzet- en sluitstenen, idem voor overkraging met steekboogfries en de (heiligen)nis in het torentje. Verdiept portaal in een geblokte omlijsting van beschilderde natuursteen, waarboven schild met de zogenaamde 'stella maris', verwijzend naar de familie de Maere (in 2006 verwijderd doch gedocumenteerd). Bewaard houtwerk met T-indeling en ijzeren traliewerk. Rechts van het huis, aansluitend lager stal- en schuurvolume onder lichtjes lager zadeldak. Korfbogige schuurpoort onder verhoogde dakoverstek. Zijgevels met overkragende bedaking en gekarteld windbord. Achtergevel : het schuur- en stallinggedeelte is uitgewerkt met een open terras op verhoogde bakstenen basis. Dit terras is afgeboord met een beschilderde opengewerkte ijzeren balustrade die eveneens verwijst naar de kasteelboerderijarchitectuur.

Deze pachthoeve/boswachterswoning op het einde van de 19de eeuw gebouwd door de familie de Maere straalt het aanzien van deze familie uit zie de verzorgde baksteenarchitectuur en het spel met volumes met centraal de toren. Deze hoeve is dan ook overduidelijk gelinkt met het belangrijke kasteel d' Aertrycke en de kapel van de familie de Maere even verderop langs de Zeeweg, en met het gaaf bewaarde landschap daarrond. Door zijn ligging op de kruising van drie wegen, met name de Steenveldstraat, de Aartrijksestraat en de Zeeweg is de hoevesite erg beeldbepalend, en vervult ze zowel een functie (van historische herkenbaarheid) naar het gehucht Drie Koningen (school uit het begin van de 20ste eeuw en kerk uit de jaren 1960), als naar de Zeeweg (link met landschap en kasteel d'Aertrycke).

Het interieur is wellicht in de jaren 1970 verbouwd, wel zijn de oorspronkelijke dakgebintes bewaard (zie plaats- en interieurbezoek aan het voormalige pachtgoed in 2007, het dak is in tussentijd niet vernieuwd). Deze interne verbouwing is in het exterieur enkel afleesbaar uit de verlaging van de onderdorpels van de opkamervensters (aan de achterzijde) en van de achterdeur. Deze aanpassing is echter weinig storend voor het globale beeld van de achtergevel.

Historische achtergrond van het pachtgoed en het kasteel d'Aertrycke

De oorsprong van het "domein d'Aertrycke" gaat terug op de Verloren Kost, een uitgebreid heidegebied ten noorden van Torhout. Tussen 1770 en 1785 kopen Joseph en Eduard de Pottere d'Indoye uit Gent grote stukken van dit gebied op en starten met de ontginning ervan (rechte dreven, aanplanting van naaldbossen en inrichting voor landbouw). Circa 1830 laat de familie de Pottere er een neogotisch kasteel-landhuis optrekken, "d'Aerdenhutte" genoemd, een laag en breed gebouw met vierkante hoektorens en een spitse middentoren (zie stereoscopische foto uit 1863). Na het overlijden van Eduard de Pottere in 1865 koopt August de Maere, de geestelijke vader van de haven van Zeebrugge, 98 ha van het vroegere domein. Op 13 september start de afbraak van het bestaande landhuis en wordt een nieuw kasteel gebouwd naar ontwerp van architect Jozef-Henri Schadde (Antwerpen, 1818-1894). In 1871 zijn de bouwwerken voltooid. Het meubilair wordt vervaardigd door Victor Verlinde (Torhout). Het landschapspark met vijvers, priëlen en lusvormige wandellanen is ontworpen door Louis Fuchs (Brussel, 1819-1904). Sinds 1990 is het park opengesteld voor het publiek als provinciaal domein; het kasteel is ingericht als restaurant en in de paardenstallen is een hotel ingebracht.

Zowel Schadde als Fuchs behoren tot de top van de Vlaamse kasteeldomein-ontwerpers uit de 19de eeuw. Binnen hun respectievelijk oeuvre is zowel het kasteel en zijn bijgebouwen als de parkaanleg als zeer waardevol te bestempelen. Vanuit de inventarisatie van het Bouwkundig Erfgoed, kunnen we stellen dat er nog minstens 2 monument-waardige kasteeldomeinen in West-Vlaanderen zijn van dezelfde bouwmeester die nog niet zijn beschermd (Ieper, Vlamertinge en Brugge, Koolkerke). Dit geldt ook voor andere provincies, onder meer in Antwerpen waar Schadde bouwmeester was voor de stad Antwerpen. Zijn oeuvre bevat echter ook andere gebouwentypes, zoals kerken (zie bibliografie in bijlage) Voor het kasteel de Maere d'Aertrycke zijn als bijkomende en unieke argumenten aan te voeren : de combinatie met de parkarchitectuur van Fuchs en het bijzondere van de opdrachtgever, baron de Maere, grondlegger van de haven van Zeebrugge.