Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand, in de volksmond ook gekend als kapel "Onze-Lieve-Vrouw van Tertentee". Bedevaartkapel met 18de-eeuwse kern, herbouwd in neogotische stijl in 1886 met voorportaal van 1934, gelegen ten zuidoosten van het kasteeldomein Ter Borcht nabij de deels overwelfde Devebeek en op de hoek met de voetweg naar de Krekelstraat; aangelegd pleintje met van grind voorzien erf, bomenrijen, kaarshuis en het tegenoverliggende kapelhuis.

Historiek

In 1715 laat baron Nicolas de Beer, heer van Meulebeke, een oud Mariakapelletje vervangen door een nieuwe kasteelkapel op een open plek in de "Steenbossen" aan de zuidzijde van zijn kasteeldomein Ter Borcht, zogenaamd "Kapel van Schreiboom", ook gekend als " 't Kapelletje van de Dreeve", "Kapel Ten Troost" of "Kapel van Zeven Weeën". Hij stelt er het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Schreiboom in op, dat volgens de legende voorheen in de Sint-Amanduskerk staat opgesteld, doch telkens weer naar de kapel terugkeert. In 1756 wordt deze kapel in opdracht van Filips-Alexander de Beer herbouwd tot kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand. De kapel staat tevens gekend als "kapel Onze-Lieve-Vrouw van Tertentee" omdat jongeren die bij hun bezoek aan de kapel op elkaars tenen trappen zich aan een nakend huwelijk zouden kunnen verwachten. Broer kanunnik Jean Joseph Ghislain Ernest de Beer laat in 1772 de kapel met een voorportaaltje uitbreiden voor het groeiende aantal bedevaarders, zie het jaarschrift "AUXILIUM CONCEDE" (Geef bijstand); de inwijding volgt op 25 maart 1777. De kanunnik schenkt de kapel in 1776 een witmarmeren memorieplaat ter ere van de familie de Beer, die in de sokkel van het Onze-Lieve-Vrouwebeeld verwerkt wordt. De Ferrariskaart (1770-1778) vermeldt de kapel van "Notre Dame de Bon Secours" aan de zuidzijde van de beboomde dreven die de verbinding maken met het dubbel omwalde domein van het kasteel Ter Borcht.

Tijdens de Franse Revolutie wordt de kapel verbeurd verklaard. In 1826 wordt ze verworven door de Meulebekenaar Adriaan Demeulenaere. Het primitief kadasterplan (circa 1830) geeft de kleine kapel weer naast de Devebeek, met beboomde dreef en bos ten noorden en het zogenaamde kapelhuis met tuin aan de oostzijde. In 1886 laten de toenmalige kasteelbewoners dokter Leo Thienpont en Barbara Loncke de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand herbouwen tot de huidige kapel in neogotische stijl met uitspringend voorportaal en koor. Van de 18de-eeuwse kapel blijven de zeshoekige centraalbouw, de altaarnis en het Onze-Lieve-Vrouwebeeld bewaard. De kapel groeit al gauw uit tot een alom gekend bedevaartsoord. Edgard Van Baveghem (Dendermonde, 1880 - Meulebeke, 1952), oud-burgemeester, amateuraannemer, kunstschilder en laatste bewoner van het kasteel Ter Borcht, voorziet de kapel in 1934 van het huidige, grotere voorportaal met balustrade. Vanaf 1935 verfraait hij het interieur met grote muurschilderingen, waarvan hij de schetsen eerst in het kasteel op doek zet. Hij beeldt de jaarlijkse processie van Meulebeke af met vele bekende dorpsbewoners als onder meer pastoor Clemens Scherpereel en Van Baveghems' tweede echtgenote Zoë Vanhove.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de kapel tijdelijk door de Duitsers bezet. Opdat de bedevaarders een behoorlijke rustplaats zouden hebben, laat Van Baveghem in 1950 het plein voor de kapel aanleggen, de Devebeek gedeeltelijk overwelven, een omheiningsmuur bouwen en het kaarshuis oprichten. Na zijn dood in 1952 voltooit kunstschilder Jozef Lannoo de schilderingen rechtstreeks op de muur. In 1985 worden de muurschilderingen gerestaureerd door Gaby Lannoo en kunstschilder Pacas, beiden uit Meulebeke; laatst genoemde voorziet het glasraam in de rosas aan de achterzijde van een nieuwe Christusfiguur. Tevens gebeuren in de jaren 1980 onder meer dakherstelwerken, binnenschilderwerken en worden er parkeerplaatsen aangelegd achter de kapel. In 1992 worden de buitenmuren schoongemaakt, het pleisterwerk en het dakgebinte gerestaureerd en de muurschilderingen hersteld. In 2001 gebeuren nogmaals onderhouds- en restauratiewerken aan de kapel, onder meer restauratie van de muurschilderingen, schilderen van de kapel, herstel van de balustrade en vernieuwen van het houtwerk. In 2005 worden enkele verrotte en door storm omvergewaaide Italiaanse populieren geveld en door lindebomen vervangen.

Beschrijving

Niet-georiënteerde neogotische kapel omgeven door parterre met grind, afzomende bomenrij van (deels vervangen) Italiaanse populier en linde; lage bakstenen ommuring langsheen de deels overwelfde Devebeek, onderbroken door de voetweg naar de Krekelstraat; pleintje met parking ten noordwesten van de kapel.

Grondplan: centraalbouw van regelmatige zeshoek met rechthoekig toegangsportaal van twee traveeën aan noordzijde en vlak afgesloten koor van één travee aan zuidzijde. Materiaalgebruik typerend voor de 19de-eeuwse neogotische bouwfase, aangehouden bij latere aanpassingen: rode baksteenbouw, leien bedaking met gebruik van natuursteen voor onder meer plint, dekstenen van puntgevels en steunberen, venster- en deuromlijstingen, druiplijsten, afzaten, borstwering met pinakels en zuiltjes.

Exterieur. Toegangsportaal van 1934 met puntgevel op uitkragende schouderstukken en bekronend kruis. Rechthoekige, houten vleugeldeur gevat tussen twee Ionische zuiltjes; spitsbogig bovenlicht met verticale roedeverdeling. Tweede travee onder plat dak voorzien van borstwering, geajoureerd met driepasmotief en pinakels op de hoeken; spitsbogige zijlichten. Centraal gedeelte onder zeshoekig tentdak bekroond door houten lantaarn met smeedijzeren kruis en windhaan. Muren voorzien van versneden hoeksteunberen en lancetvensters onder baksteenfries met natuurstenen consooltjes; groot spitsboogvenster boven portaal. Aan noordgevel, plankje met opschrift "KAPEL O.L.VROUW VAN BIJSTAND". Koorgedeelte onder zadeldak met gelijkaardige fries en consooltjes, versneden hoeksteunberen, tweelichten in de zijgevels met Ionisch deelzuiltje en rosas met vierpasmotief boven de deur in de achtergevel. Deels omgeven door trappenbordes in betontegels.

Interieur. Zijmuren van toegangsportaal behangen met ex-voto's. Centraalbouw onder beschilderd kruisribgewelf uitlopend op hoekpilasters met Korinthisch kapiteel. Binnenafwerking met monumentale, op doek geschilderde taferelen met impressionistische toets door Edgar Van Bavegem, na zijn dood voltooid als muurschildering door Jozef Lannoo. Omlopende natuurstenen bank tegen de wanden. Gepleisterd en witgeschilderd koor toegankelijk via natuurstenen trede en spitsbogige doorgang geflankeerd door Korinthische zuilen, afgezet door neogotisch houten hek. Zwarte natuurstenen tegelvloer. Boven de doorgang staat het opschrift "EN OP EEN BLOEIENDE MEIMAAND MORGEND IN VLAANDEREN/ KWAM MARIA ONZE TEEDERE MOEDER VAN BIJSTAND, HARE LIEFSTE LIEVELINGEN TEGEMOET".

Mobilair. Neogotisch altaar met tabernakel, witgeschilderd hout en natuursteen, eind 19de eeuw.

Onze-Lieve-Vrouwebeeld met maansikkel onder de voeten en slang die kronkelt rond een wereldbol, inscriptie "DE QUA NATUS EST JESUS", wit marmer, 1756, door I. Lauwers (Gent), zie signering in voet "I. LAUWERS FECIT GHENT"; centraal in de kapel opgesteld op zeszijdige natuurstenen sokkel met ruitvormig witmarmeren medaillon met wapenschild van familie de Beer, vrouwelijk embleem met zwaan en datering.

Muurschilderingen op gemaroufleerd doek, taferelen uit de ommegang van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand, 1935-1952, door Edgar Van Baveghem (Meulebeke); voltooid rechtstreeks op de muur, 1952, door Jozef Lannoo senior; hersteld in 1984, door Gaby Lannoo (Meulebeke) en Pacas (Meulebeke).

Figuratieve glasramen in schip en glasramen met eucharistische symbolen in koor; boven de ingang Heilige Familie met opschrift "GEEN HUISJE ZONDER KRUISJE", 1954, door Desander (Tielt); gekroonde Christus in koorrosas herschilderd in 1984, door Pacas (Meulebeke).

Gedenkplaat aan de muur met inscriptie "TER/ GEDACHTENIS/ AAN DEN WELEDELE HEER/ EDGAR VAN BAVEGEM/ KUNSTSCHILDER EN WELDOENER/ DEZER KAPEL - 1880-1952", koper.

Stakandelaar; offerblok; natuurstenen wijwatervat.