Beschrijving

Van orgelmaker Jacobus van Eynde zijn geboorteplaats en -datum niet achterhaald : men vermoedt dat hij een zoon was van Pierre van Eynde, die van 1684 tot 1718 organist was van de Sint-Elooiskerk in Duinkerke (Dunkerque, Fr.). Er is nergens beschreven bij welke orgelmaker Jacobus van Eynde het vak leerde, maar veel wijst erop dat zijn leermeesters Jan en Guilielmus van Belle (vader en zoon) geweest zijn. Zijn eerste faam verwerft hij te Sint-Omaars (Saint-Omer, Fr.), waar hij - volgens een getuigschrift van kathedraalorganist Jean-Baptiste Calonette - in 1701 een orgel gebouwd had in de Sint-Jan-Baptistkerk, werken had uitgevoerd in de kathedraal en voordien, in 1696, aan het Van Belle-orgel in de Sint-Aldegondekerk had gewerkt; dit laatste orgel bestaat nog en bevindt zich in Nielles-les-Ardres (Fr.). Met deze geloofsbrieven kon Van Eynde zich aanbevelen in de stad Brugge, waar hij orgels mocht leveren in de Sint-Annakerk (1707-1709), de Sint-Trudoabdij (1711), het klooster der Dominicanen (of Dominicanessen?) - dit laatste orgel staat thans in de kerk van Stalhille -, en voorts in de omgeving van Brugge in de O.-L.-Vrouwekerk te Assebroek (1716?) en in de Sint-Pieters-Bandenkerk in Oostkamp (1717). In dezelfde periode werkte hij ook in Bollezeele (Fr.). Vroeger, in 1697, had hij het orgel in de Sint-Elooiskerk in Hazebrouck (Fr.) gerenoveerd. Halfweg tussen Brugge en Noord-Frankrijk leverde hij ook het orgel in de abdijkerk van Lo (thans parochiekerk), in 1714. Zijn meesterstuk evenwel blijft het orgel dat hij in de jaren 1717-1719 plaatste in de Brugse Sint-Salvatorcollegiale (sinds 1834 kathedraal). Uit het gedetailleerde bouwcontract verneemt men dat het ging om een orgel met 27 registers, verdeeld over twee volledige klavieren van 4 octaven, met een Echo-klavier van 3 octaven (met enkel een Cornet). Het Hoofdwerk, met 8-voets Montre en Bourdon 16 v., beschikte verder o.m. over een Grosse Tierce, wat typisch Frans is, maar anderzijds ook over een Sesquialter 2 r. en een "Flùÿte d'almanje" die van noordelijker inspiratie zijn. Dit meesterwerk bevond zich - tot vóór de verplaatsing in 1936 - op het koordoksaal, met het Hoofdwerk naar het schip gericht en het Positieffront naar het kanunikkenkoor. Het laatste bekende werk van Van Eynde is het in WO I vernielde orgel in de Sint-Pieterskerk van Ieper.

Jacobus van Eynde overleed in Ieper op 17 januari 1729. Hij werd begraven in de noordelijke zijbeuk van de Sint-Maartenskathedraal, wat wijst op een zekere welstand en aanzien. Zijn grafsteen is verdwenen, maar het opschrift is bekend gebleven : er is o.m. vermeld dat hij tweemaal gehuwd geweest is en acht kinderen had. Het is mogelijk dat een van zijn zonen het atelier een tijdlang heeft voortgezet. Het Museum van Ieper bezit een zilveren medaille, in de Koningsschakel van de schuttersgilde Sint-Sebastiaan, waarmee Van Eynde in 1713 werd onderscheiden. De stijl van Van Eynde kadert in de lijn van continuïteit die te bespeuren valt in de Zuidvlaamse orgelbouw van de 17de eeuw, ingeluid door Matthys Langhedul en verder verspreid door de Ieperlingen Jan en Gulielmus Van Belle en de Bruggelingen Nicolaas Helewout en Boudewijn Ledou; een aantal karakteristieken van de school van Nicolaas van Hagen - via diens gezel François van Isacker doorgegeven aan de Van Belle's - werken hier nog door. De meubelprospecten van de 4-voets orgels van Van Eynde beantwoorden aan een gemeenschappelijk structuur : een grote ronde middentoren, geflankeerd door pijpenvelden op dubbel niveau; op de hoeken vindt men dan scherpe torens in driehoek-grondvorm (Assebroek, Stalhille, Oostkamp) ofwel ronde torens (Brugge Sint-Anna). In Bollezeele en en in de Brugse Sint-Salvator vertoont de opbouw meer gesofistikeerde structuren waar de verticaliteit overheerst. Het is in Stalhille dat men - ondanks lichte wijzigingen van de 19de eeuw, die thans deels weggewerkt zijn - nog het best het authentieke klankideaal van Van Eynde, dat nog dicht staat bij de 17de-eeuwse vocale polyfonie, kan ervaren. De restaurateurs van het orgel in Assebroek hebben zich dan ook ten volle laten leiden door dit unieke voorbeeld in Stalhille.

(Tekst: Jean-Pierre Felix & Patrick Roose, tekst opgesteld voor de orgelinventaris van Frankrijk - Région Nord & Pas de Calais)

Datum: 30-04-2019
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Erfgoedobjecten

Uitvoerder van

Decanale kerk Sint-Jacobus-de-Meerdere

Orgel kerk Onze-Lieve-Vrouw

Orgel kerk Sint-Jacob-de-Meerdere

Orgel kerk Sint-Petrus

Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw

Parochiekerk Sint-Petrus