ALGEMENE SITUERING

Stad gelegen in het zuidoosten van de provincie West-Vlaanderen, tegen de grens met Oost-Vlaanderen. Fusiegemeente gerealiseerd in 1977 uit Waregem, Beveren-Leie, Desselgem en Sint-Eloois-Vijve. De fusiegemeente heeft een totaal van 36.192 inwoners (01/01/2009); de totale oppervlakte bedraagt 4.434 hectare. De stad behoort tot het bestuurlijke en rechterlijke arrondissement Kortrijk, vredegerechtkanton Waregem en het bisdom Brugge.

Fysisch-geografisch maakt het grondgebied van de fusiegemeente Waregem deel uit van het Leie-Schelde-interfluvium ten zuiden van de alluviale Leievallei. Binnen het grondgebied van de fusiegemeente wordt een overgang van een lemig deel (westelijke zijde) naar een meer zandig deel (oostelijke zijde) onderscheiden. Ten behoeve van het scheepvaartverkeer is de oorspronkelijke rivierloop van de Leie gewijzigd en vervangen door een gekanaliseerde waterweg. Door de bochtafsnijdingen die hierbij gerealiseerd worden, ontstaan van de rivier afgezonderde meanders (grens Beveren-Leie - Bavikhove - Ooigem / grens Desselgem - Ooigem / grens Sint-Eloois-Vijve - Wielsbeke - Sint-Baafs-Vijve / grens Sint-Eloois-Vijve - Sint-Baafs-Vijve - Zulte). De Gaverbeekdepressie ligt als een spiegelbeeld tegenover de huidige alluviale vlakte van de Leie en is een depressie die zich uitstrekt vanaf Kortrijk over Harelbeke, Deerlijk, het gehucht Nieuwenhove en Waregem tot Sint-Eloois-Vijve. Deze brede depressie wordt hypothetisch herkend als een fossiele Leie-dalbodem.

Over de oudste bewoning in de regio Waregem is relatief weinig gekend door een groot gebrek aan archeologisch onderzoek. Het is vooral dankzij de inspanningen van de archeologische vereniging Archeologie Zuid-West Vlaanderen (AZW) dat Waregem en zijn deelgemeenten niet volledig blanco zijn op de archeologische kaarten. Dit betekent echter geenszins dat Waregem archeologisch oninteressant zou zijn of weinig archeologische sites zou herbergen, wel integendeel. De schaarse archeologische informatie die voorhanden is, in combinatie met landschappelijke factoren, leert dat Waregem een bijzonder hoog archeologisch potentieel heeft en dat de ondergrond naar verwachting nog tientallen archeologische sites, sporen en structuren verbergt.

Uit de vondst van tal van gebruiksvoorwerpen in vuursteen, kan worden afgeleid dat de omgeving van Waregem zeker vanaf het Epi-Paleolithicum (circa 10.000-9.000 vóór Christus) door de mens werd bewoond. Deze mensen hielden er een rondtrekkend bestaan op na, waarbij ze zich voedden door middel van jacht, visvangst en het verzamelen van planten en vruchten. Ook uit de hierop volgende periode, het Mesolithicum (9.000-4.300 vóór Christus) zijn enkele vindplaatsen gekend. In het verspreidingspatroon van deze vindplaatsen zijn geen echte patronen te herkennen, behalve de eerder logische voorkeur voor zandige opduikingen en verhevenheden langsheen de waterlopen. Er mag worden aangenomen dat dergelijke vindplaatsen algemeen kunnen voorkomen en dat er op vele plaatsen oude archeologische vindplaatsen te situeren zijn, die tot op heden echter onontdekt zijn.

Vondsten of vindplaatsen uit het Neolithicum (de introductie van de landbouw), de Bronstijd of de IJzertijd zijn relatief schaars, maar wellicht heeft dit voor een groot deel te maken met de stand van het archeologisch onderzoek.

Vermeldenswaardig zijn de vondst van een Neolithische gepolijste bijl aan de Tomberg te Beveren-Leie of de waarneming van enkele circulaire structuren nabij Nieuwenhove, mogelijk de restanten van grafheuvels uit de Brons- of IJzertijd. In Beveren-Leie werden op een aantal plaatsen (Steenakker, Heerweg) sporen uit de IJzertijd opgegraven of waargenomen bij bouwwerken.

Voor de Romeinse tijd zijn in totaal een twintigtal vindplaatsen gekend voor het grondgebied van Waregem en deelgemeenten. Opvallend hierbij zijn de vele vondsten op de hogere oevers van de Leie, die er duidelijk op wijzen dat deze waterweg intensief gebruikt werd als handelsweg en wellicht geflankeerd werd door een landweg op de oevers. Naar analogie met bijvoorbeeld Harelbeke, Kortrijk, Menen of Wervik, kan worden aangenomen dat de oevers van de Leie in de Romeinse tijd relatief dicht bewoond zijn. Een tweede opvallende concentratie van Romeinse vindplaatsen is gesitueerd aan de oevers van de Gaverbeek (onder meer Nieuwenhove), wat zeer sterk analoog is met Harelbeke. Verschillende auteurs vermoeden dat een Romeinse weg de Gaverbeek kruiste ter hoogte van het gehucht Biest. Op verschillende plaatsen werden bewoningssporen vastgesteld tijdens opgravingen of werfbegeleidingen.

Uit de vroege tot volle middeleeuwen zijn op heden geen archeologische vindplaatsen gekend in Waregem of deelgemeenten. Dit is nagenoeg met zekerheid te wijten aan het onderzoek: de talrijke Germaanse toponiemen in de streek wijzen er immers reeds op dat de streek vergaand in cultuur was gebracht. Te vermelden is ook de bewoning uit de 11de en de 12de eeuw die in 2005 werd opgegraven in Wielsbeke, aan de overzijde van de Leie.

De meeste dorpen en gehuchten ontwikkelen zich in de Middeleeuwen, hoewel een continuïteit met voorgaande perioden niet uit te sluiten is. De dorpslocaties zijn vaak erg logische inplantingen, waarbij economische motieven in nauwe relatie staan met geografische factoren.

De oorspronkelijke dorpskern van Waregem, evenals het gehucht Nieuwenhove, zijn ontwikkeld op de linkeroever van de Gaverbeek. De dorpen Beveren-Leie, Desselgem en Sint-Eloois-Vijve zijn in oorsprong ingeplant op de rechter Leie-oever. Enkel Sint-Eloois-Vijve heeft zijn oorspronkelijke ligging als dorpscentrum consequent kunnen handhaven. De dorpskern van Desselgem, in oorsprong ontstaan als site met eigen kerk ter hoogte van het huidige Munkenhof, is vroeg verplaatst en verder ontwikkeld op de huidige centrum-locatie. De oude dorpskern van Beveren-Leie is vrij recent verlaten ten voordele van een nieuwe centrum-locatie langsheen de steenweg Kortrijk-Gent.