Beschrijving
De bescherming als monument omvat de parochiekerk Sint-Martinus met cultuurgoederen en bijhorend kerkhof. Deze bescherming vormt de uitbreiding van de bescherming van de voorgevel van de kerk bij besluit van de secretaris-generaal van 13 oktober 1943.
Waarden
Parochiekerk Sint-Martinus, uitbreiding van de bescherming (BSG van 13.10.1943) tot de volledige kerk met bijhorend kerkhof, is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de:
historische waarde
Behoudens de uit 1740 daterende achtkantige renaissancetoren boven het ingebouwde portaal werd de driebeukige, classicistische Sint-Martinuskerk in één bouwcampagne van 1767-1771 naar ontwerp van de belangrijke Gentse architect Jan Baptist Simoens gerealiseerd. De oprichting werd mede mogelijk gemaakt door de financiële steun van de heer van Moerzeke EAJ. Van den Meersche en van de Gentse bisschop M.A. van der Noot. Structureel en historisch maakt het kerkschip bijgevolg een onlosmakelijk geheel uit met de reeds beschermde exceptionele voorgevel, een voor een dorpskerk rijk uitgewerkte lijstgevel met frontonbekroning in een uitgesproken classicistische stijl. Het archeologisch belang als oude kerksite wordt onder meer gestaafd door op het kerkhof zichtbare bouwresten van het aanvankelijk stenen zaalkerkje. Evenals de toewijding aan Sint-Martinus wijzen ze op de middeleeuwse oorsprong van de bidplaats wat betekenisvol is voor de occupatiegeschiedenis binnen de Scheldevallei. Als rest van de oude parochiale begraafplaats rond een historisch en artistiek belangwekkende kerk maakt het vroeger kerkhof onafscheidelijk deel uit v~n de historische kerksite. Het is op traditionele wijze omsloten door een muur en haag en bewaart aan de toegangen hardstenen hekpijlers met bolbekroning horend bij -de 18de-eeuwse kerkhofaanleg. Een beperkt aantal hardstenen graftekens en het houten grafkruis van Priester Poppe visualiseren nog de continuïteit van de funeraire functie bij de kerk tot in de 20ste eeuw, eigen aan landelijke parochiale begraafplaatsen. Als specifieke plaats waar de doden worden herdacht bezit de kerkhofsite ook een contextuele samenhang met het kruis en de calvarieberg tegen het koor van de kerk. De grafstenen gelegen in de kerkvloer zijn representatief voor het funerair erfgoed uit de 16de, 17de, en 18de eeuw. Zij getuigen van de vroegere begrafenisgebruiken en van de voorgeschiedenis van de kerk. Historisch-documentair zijn ze ook van belang als materiële relicten verwijzend naar lokale gezagdragers, geestelijken en prominente families.
historische waarde
in casu architectuurhistorische waarde: De hoge kerktoren achter de centrale frontonbekroning van de opvallend uitgewerkte voorgevel van de kerk beklemtoont de symmetrische opstand van dit kunstig religieus bouwwerk. Zoals gebruikelijk voor een 18de-eeuwse basilicale kerk vertonen de zijgevels en koorzijde van het kerkgebouw een soberder uitvoering dan de voorgevel. In beide zijgevels is hetzelfde type omlijst getoogd venster aangebracht als in de voorgevel en de kroonlijsthoogte sluit er bij aan. Het venstertype en de Toscaanse zuilen binnenin de kerk zijn representatieve kenmerken voor de kerkenbouw van J.an Baptist Simoens.
Architecturaal gezien vormt het harmonieuze kerkinterieur een stilistisch homogeen geheel met de geornamenteerde accentuering van de rondbogige scheibogen en gordelbogen op versierde consoles, tot een representatief voorbeeld van classicistische kerkelijke bouwkunst uit de tweede helft van de 18de eeuw.
artistieke waarde
Artistiek vertegenwoordigt de Sint-Martinuskerk een belangrijk classicistisch werk uit het omvangrijke oeuvre van de invloedrijke en vooraanstaande Gentse architect Jan Baptist Simoens. Het overwegende 18de-eeuwse mobilair waarmee de kerk is uitgerust vormt een stilistisch samengaand ensemble dat het 18de-eeuwse kerkinterieur artistiek verrijkt en omvat een aantal stukken die producten zijn van voorname Gentse kunstenaars.
De preekstoel en drie classicistische portiekaltaren van de vermaarde Gentse beeldhouwer Frans Allaert en twee altaardoeken van Pieter van Reysschoot zijn artistieke topstukken van de kerkuitrusting.
Daarnaast getuigen nog diverse meubelen zoals het koorgestoelte en vier biechtstoelen, en heiligenbeelden, ook uit de 19de eeuw, van kwalitatieve religieuze beeldhouwers- en schrijnwerkerskunst Vier figuratieve glasramen waarmee het koor sinds 1874-1876 werd verrijkt getuigen van de glazenierskunst voortgebracht door de Brugse glazenier Samuel Coucke.
sociaal-culturele waarde
Ruimtelijk-structureel, contextueel en visueel neemt de Sint-Martinuskerk een dominante plaats in aan de bijzondere cultuurlandschappelijke ruimte gevormd door het driehoekige historische dorpsplein van Moerzeke en is er een belangrijke component die de eigenheid, herkenbaarheid en identiteit ervan als historische dorpskern mee bepaalt.