erfgoedobject

Gemeentelijke begraafplaats

bouwkundig element
ID
12128
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/12128

Juridische gevolgen

Beschrijving

Gemeentelijke begraafplaats "oud kerkhof"; het "nieuw kerkhof" ligt aan de Steenweg op Merksplas. Door het edict, uitgevaardigd door Jozef II op 26/6/1784, dat het begraven in en rond kerken om gezondheidsredenen verbood, ontstond de behoefte aan verder van de woonkernen verwijderde begraafplaatsen; Oud-Turnhout werd voorlopig aangeduid; op 11/11/1815 werd besloten een nieuwe begraafplaats in te richten tegenover het Kruiskapelleke; op 29/2/1816 sloot de stad met het armenbureel een contract af voor de huur van een stuk grond van 82 are. Het kerkhof werd herhaalde malen vergroot, onder meer in 1887 en 1949. De oudst begraven persoon op deze begraafplaats is wellicht baron Guillaume Antoine de Fierlant, municipaal raadslid, rechter, en zo meer, overleden in 1816.

Volgens dambordpatroon aangelegd kerkhof, begrensd door Kwakkelstraat ten westen en Kerkhofweg ten zuiden; bakstenen omheiningsmuur, opgetrokken in 1847-1850 en in 1903 herbouwd; de noordelijke afsluitingsmuur dateert van 1949. Hoofdingang aan Kwakkelstraat met fraai smeedijzeren toegangshek van 1911 en aanpalende woning voor de grafmaker van 1909.

Dubbelhuis van drie traveeën en twee bouwlagen onder schilddak (leien), bekroond met loden toppen; bakstenen lijstgevels op arduinen plint, met muurbanden en kordons van zandsteen en arduin en een klassieke, gekorniste houten kroonlijst op sierlijke consoles. Met puntgevel verhoogde, licht risalietvormende inkomtravee met zandloper, symbool van de vergankelijkheid des levens en -voor de gelovigen- de terugkeer na de dood. Rondbogige en segmentbogige, op de begane grond en in het risaliet gekoppelde muuropeningen; natuurstenen waterlijstjes, hoekstenen en sluitstenen.

Begraafplaats met overwegend blauwe hardstenen graven opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw; van de vele tientallen gietijzeren kruisen die vroeger op het kerkhof stonden zijn er slechts drie in situ bewaard.

Vermeldenswaardige, eenvoudige hardstenen sarcofaag van Maria Blommaert, overleden in het gasthuis in 1825, met zijdelings ingekapte namen en tekst, wapenschild op de kop.

De belangwekkendste monumenten zijn de calvarie met gietijzeren kruis, 1888, vervaardigd door de Herentalse gieterij A. Van Aerschot, de eind 19de tot begin 20ste-eeuwse grafkapellen bekleed met blauwe hardsteen en opgevat als classicistische tempeltjes, respectievelijk voor de families de Fierlant (naar ontwerp van Jozef de Fierlant d'Esscheloo), Dierckx-Janssens de Varebeke, Biermans (uit het atelier van E. Salu), en Clement de Vicq de Cumptich, alsook de fraaie bakstenen kapel in neogotische stijl voor de familie Versteylen du Four; van recentere datum zijn het art-deco-getinte grafmonument voor de familie Bavelaar met bronzen figuur van treurende vrouw door S. Norga en het grafmonument voor de familie Verreet in brutalistische stijl uit de jaren 1960.

Beeldhouwers die tot de verfraaiing van het Turnhoutse kerkhof bijdroegen zijn onder meer M.H.M. de Fierlant (witstenen engelenfiguur op het graf van baron F. du Four, een medaillon met portret op het graf van E. Dierckx), N. Daems (witstenen engel op het graf Biermans-Poupart), A. Strijmans (bronzen bas-reliëf op het graf van J. Splichal), J. Verrees (bronzen bas-reliëf van de musicus E. Verrees), H. Diels (bronzen bas-reliëf van toondichter P. Andelhof en toneelkunstenaar H. Dieltiens) en R. Cornelissen (bas-reliëf in beton op het graf van F. Van Ravenstyn).

  • DE KOK H. & WAUTERS E., Elks deel op 't laatste is het graf. Een Turnhouts verhaal over begraven en het oude kerkhof, Turnhout, 1990.

Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 1997: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Turnhout, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet; De Sadeleer, Sibylle
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Tegen de westelijke afsluitmuur van de begraafplaats liggen de graven van oud-strijders, oorlogsslachtoffers en burgerlijke slachtoffers, onder meer van twee Canadese gesneuvelden anno 1917.

Tegen de westelijke afsluitmuur zijn drie gedenktekens bewaard waarvan twee arduinen exemplaren. Een hiervan met centraal reliëf van vlaggen en opschrift "eendracht maakt macht" geflankeerd door opschrift "ter herinnering aan al de overleden oud-strijders gelijkgestelden en oorlogslachtoffers der beide wereldoorlogen". Op het andere het motief van zwaard en overwinningskrans met opschrift "begraafplaats der leden van het nationaal verbond der verminkte en invalide soldaten van den veldtocht 1914-1918/1940-1945". Aan zuidelijke zijde nog een recenter gedenkteken met afbeeldingen van Koning Albert en strijdende soldaat waarrond namen van oud-strijders.

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gemeentelijke begraafplaats [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/12128 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.