De ‘Kruiskensberg en Zwart Water’ is gelegen op grondgebied van de gemeenten Bevel, Nijlen en Itegem in de Zuiderkempen. De begrenzing wordt gevormd door de Herenthoutsesteenweg in het noorden, de 'Merodese bossen' en Niemandshoek in het oosten, de Grote Nete in het zuiden en het centrum van Bevel in het westen.

Op de kabinetskaart van Ferraris (1770-1778) herkennen we het gebied als een samengaan van beemden langsheen de Nete en dan verder noordwaarts bos, akkers en overwegend heide. Op de kaart van Vandermaelen (1854) was het grootste gedeelte van het landschap bebost, enkel langsheen de Nete herkennen we nog de beemden van bij Ferraris. Het toponiem Zwart Waterbossen, gebruikt voor het noordelijke deel van het gebied, gaat terug tot die tijd. De bossen hebben daar ondertussen echter al plaats moeten maken voor weiland. Op de topografische kaarten uit het begin van de 20ste eeuw is de situatie maar weinig veranderd. Het landschap wordt nog steeds gedomineerd door bos; de oude Nete-arm heeft elk contact met de rivier verloren. In het landschap van vandaag vinden we nog heel wat structurerende elementen terug die reeds aanwezig waren in de tweede helft van de 19de eeuw. Zo is er het herkenbare wegenpatroon, de oude Nete-arm, alsook een gedeelte van de percelering. Wat wel sterk veranderd is, is de vegetatie en dan vooral in het gedeelte ten noorden, waar nu de natte weilanden domineren en de bossen zijn teruggedrongen tot relicten.

Kruiskensberg betreft een bedevaartsoord dat volgens de legende ontstond toen circa 1260 een schaapsherder van koorts genas door de heilzame werking van het water uit de bron op de Lieve-Vrouweheide te Bevel. Als aandenken plaatste hij een houten kruis op de berg waar de bron ontsprong. In 1691 werd de bron van de bedevaartsplaats omgevormd tot vijf waterputten. De kapel van Kruiskensberg gaat terug tot 1861 en het bijhorende ijzeren kruis -dat het oorspronkelijke houten vervangt- tot 1865. De zeven omgevende kapelletjes van de kruisweg zijn van 1895. De langgestrekte ‘Blauwe Hoeve’ zou in kern opklimmen tot de 18de eeuw; het huidige uitzicht is echter het resultaat van veel later uitgevoerde aanpassingen. De kern van Nijlen ligt op een hoge (droge tot zeer droge) zanduitloper van het Bouwelse duinencomplex. Ter hoogte van Bevel is deze zandformatie minder groot, niettegenstaande treffen we in deze omgeving iets hoger gelegen gebieden aan, waarvan de Kruiskensberg een mooi voorbeeld is.

De wetenschappelijke waarde van dit gebied wordt bepaald door deze vrij grote reliëfverschillen en de talrijke gradiënten in de abiotische condities, zoals nat-droog en kleibodem-zandbodem. Dit alles resulteert in een gevarieerd landschap met een opmerkelijke vegetatie. Deze variatie wordt nog verrijkt door de verschillende verlandingsstadia ter hoogte van de afgesneden Nete-arm. Het zuidelijke gedeelte biedt ideale mogelijkheden voor libellen en vleermuizen. Dit gebied betreft een zeldzame en intacte natuurlijke overgang tussen heide- en beemdenlandschap. De Kruiskensberg is naar de Grote Nete toe plaatselijk abrupt afgesneden door de Netevallei, wat zich uit onder de vorm van steilranden langsheen de afgesneden Nete-armen. Aansluitend op deze vallei van de Grote Nete in het zuiden en de Merodese bossen in het oosten, is dit landschap bovendien onderdeel van een uitgestrekt groengebied. Het uitgesproken reliëf en de sterk wisselende landschapsvormen met open gedeelten, reliëfrijke wei- en akkerlanden en heiderelicten, alsook de aanwezigheid van tal van landschapselementen geven dit gebied een hoge belevingswaarde. De reliëfverschillen laten bovendien prachtige zichten toe op de vallei van de Grote Nete toe. Dit landschap vertegenwoordig dan ook zowel vanuit landschappelijk, esthetisch, wetenschappelijk als historisch oogpunt belangrijke waarden.