Het landschap 'Gestel en omgeving' is gelegen op grondgebied van de gemeenten Berlaar en Nijlen in de vallei van de Grote Nete. De begrenzing wordt gevormd door de bewoning van Kessel en Bevel in het noorden, de Kruiskensbaan in het oosten, Berlaar in het zuiden en de Steenweg op Kessel in het westen. De kern van het gehucht Gestel, één van de dominerende elementen van dit gebied, bevindt zich ongeveer in het midden tussen het kasteel van Gestel en het hof ‘De Rameien’ en ontwikkelde zich rond de kerk die hier in de 15de eeuw werd opgericht. Voor de kerk ontstond door de inplanting van enkele hoeven een rechthoekig plein, dat doorheen de geschiedenis zijn uitzicht grotendeels heeft behouden. Het landschap in de omgeving van Gestel betreft een landbouwgebied dat ontstond door de ontginning vanuit enkele kasteeldomeinen en de ervan afhankelijke hoeven.

Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) wordt het landschap gekenmerkt door aaneengesloten beemden langsheen de sterk meanderende Grote Nete, die worden geflankeerd door een afwisseling van akkers en weilanden op de drogere gronden en hier en daar een klein perceel bos. Het gehucht Gestel, evenals het Gestelhof en het Rameienhof zijn goed herkenbaar. Ook de ‘Gasthuishoeve’ -op dat moment nog Sinte-Elisabethgasthuis genoemd- en hoeve ‘De Hel’ worden op deze historische kaart vermeld. Bijna een eeuw later (kaart van Vandermaelen, 1854) is het landschap maar weinig veranderd: langsheen de Nete nog steeds beemden en ten noorden en ten zuiden akkers en drogere weilanden. Nu worden wel ook het ‘Berlaarhof en de ‘Karthuizershoeve’ aangegeven en benoemd. Op de topografische kaarten uit het begin van de 20ste eeuw herkennen we min of meer het landschap van vandaag. Ten noorden van de Nete herkennen we het Kesselhof met een parkstructuur die tot op vandaag redelijk gaaf bewaard is gebleven. Het wegenpatroon alsook de perceelstructuur die op deze kaarten worden weergegeven zijn goed vergelijkbaar met de huidige situatie. Hier en daar is de loop van de Grote Nete lichtjes gewijzigd, met enkele oude meanders, die tot op heden hun sporen achterlaten in de vegetatie. Wel merken we op dat er de laatste eeuw verspreid doorheen het gebied bewoning is bijgekomen.

Van en in dit landschap bleven niet enkel de historische structuur en topografie bewaard, maar ook heel wat bouwkundig erfgoed. Zo gaat het ‘Hof van Rameien’ terug tot een versterkte donjon uit de 13de eeuw, waarrond zich een kasteel en landbouwuitbating ontwikkelde. Het huidige domein omvat een driehoekig neerhof met een vermoedelijk in de 16de eeuw opgetrokken omgracht kasteel, alsook een 18de-eeuwse hoeve en dienstgebouwen. Het complex wordt omgeven door een landschapspark met een aantal opmerkelijke boomsoorten en monumentale siervazen en is als geheel een getuige van de wooncultuur van de landadel. De ‘Kapel van Onze-Lieve-Vrouw Troost der Bedrukten’, gelegen in de nabijheid van het Rameyenhof werd opgericht in 1859. ‘Kasteel Kesselhof’ betreft een neoclassicistisch kasteel uit 1872-1874, omgeven door een park met aanleg uit 1862-1864 en zeer mooi ingeplant op de oever van de Grote Nete. ‘Kasteel Gestelhof’, een rechthoekig omgracht waterkasteel in traditionele, neo-Vlaamse renaissance- en neobarokstijl, dateert deels uit de tweede helft van de 16de eeuw, en deels uit de 19de en 20ste eeuw en wordt omgeven door een landschapspark met waterpartijen. Het in de zuidelijke rand van het gebied gelegen ‘Berlaarhof’ is een kasteeltje in mengstijl met neo-Lodewijk XV- en neo-Lodewijk XVI-elementen van 1858. Haar huidige vorm kreeg het echter na verbouwingen in 1864 en 1909. Het wordt omgeven door een parkgebied met voormalige hoevegebouwen en een hovenierswoning met een kern uit de tweede helft van de 19de eeuw.

Naast de kasteeldomeinen zijn er ook de historische hoeven. De ‘Grote Gasthuishoeve’ klimt in kern op tot de 17de of 18de eeuw en was eertijds eigendom van de Lierse gasthuiszusters. Nu is het een sterk aangepaste en gecombineerde hoeve en vroegere woning van de kloosterzusters met grote poelen ten noorden en ten zuiden, een schuur en een bakhuis, op een uitgestrekt, grotendeels omhaagd terrein. Hoeve ‘De Hel’ klimt op tot het einde van de 18de en begin van de 19de eeuw en omvat een waterput en een bakhuis met varkenshok en sanitair. De ‘Kartuizershoeve’ betreft een monumentale hoeve met losstaande bestanddelen in neo-traditionele stijl van 1903 met oudere kern. Ze is samengesteld uit een deels gekasseid, deels aarden erf met woonstalhuis, schuur, stal, wagenhuis en bakhuis. Tenslotte vermelden we ook de ‘Witte Hoeve’, afhankelijk van het Gestelhof; Het is een omgrachte hoeve met losstaande bestanddelen in neo-traditionele stijl, van 1906. Naast een woonstalhuis omvat ze een aangebouwd wagenhuis, een langsschuur, een boomgaard en een moestuin.

De historische dorpskern van Gestel omvat, net als de omgeving, nog heel wat oude, structuurbepalende en behoorlijk gaaf bewaarde elementen. Meest opvallend is de Sint-Lambertuskerk, waarvan de toren en de middenbeuk teruggaan tot de 15de eeuw en die opeenvolgend in de 16de, 18de en 20ste eeuw werd uitgebreid. De kerk wordt geflankeerd door het, met een bakstenen muur omgeven, kerkhof met enkele opvallende grafmonumenten. Ook zeker te vermelden is de schandpaal uit 1779 en de pastorie uit 1869-1875.

Gelegen in de alluviale vlakte van de sterk meanderende Grote Nete en gekenmerkt door een schakering van verschillende bodemtypes en vochtigheidsklassen, vertoont dit landschap rondom Gestel een rijke variatie aan abiotische condities. Dit uit zich onder vorm van verschillende vegetatietypes, waarbij de structuurrijke graslanden, geflankeerd door kleine landschapselementen, domineren. Dankzij de combinatie van de natte vegetaties langsheen de Nete, de drogere beboste delen van de kasteelparken, talrijke kleine landschapselementen en open watertjes, biedt dit gebied ideale mogelijkheden voor tal van diersoorten, waarbij vooral de vogels goed vertegenwoordigd zijn. De vallei van de mooi meanderende Grote Nete en het historische gehucht Gestel domineren, samen met enkele mooi bewaarde kasteeldomeinen en hoeven, dit landschap en resulteren in een geheel met een aanzienlijke esthetische waarde. Doorheen de geschiedenis bleef de dorpskern van Gestel zijn open en geïsoleerd karakter behouden en ook vandaag is er nog een relatie tussen de kasteeldomeinen en de omliggende open ruimte. Het uitgesproken landelijk karakter, de variatie in structuur en opbouw en de aanwezigheid van heel wat waardevol, bouwkundig erfgoed dragen allen bij tot de hoge belevingswaarde van dit landschap.

• Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
• Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
• Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000.