Oorlogsmonument Eerste Wereldoorlog voor de gesneuvelden, gemartelden en opgeëisten van Sint-Niklaas.

Groots monument, beeldbepalend gelegen aan de oostkant van het langwerpige plein Houtbriel, vroeger ook nog Kardinaal Mercierplein genaamd. Het plein is gelegen ten noordoosten van de Markt en loopt uit in de Ankerstraat en de Kalkstraat. Het omliggende bloemenperk met omringend hekwerk werd eind 20ste eeuw verwijderd, waarbij het monument heden is ingewerkt in het geplaveide plein.

Historiek

Datering: Onthulling op 30 mei 1926.

Op 6 augustus 1923 besloot de gemeenteraad om een herinneringsteken op te richten en om 100.000 frank bij te dragen, aangezien "alle openbare besturen voor plicht hebben hunne helden te verheerlijken die hun leven ten beste gaven voor de vrijmaking van ons land en te zorgen dat hunnen nagedachtenis voor ons nageslacht blijft voortleven". Er werd ook 50.000 frank geschonken door een bijzonder comité dat ijverde voor de oprichting van een Heilig Hartbeeld. "Daar ons Comiteit het niet wenschelijk acht twee monumenten met dezelfde strekking te zien oprichten heeft het de eer de samenwerking voor te stellen van het stadsbestuur en van ons comiteit tot oprichting het grootsch en kunstig vaderlandsch gedenkteeken dat wij ontworpen hadden." (12 juli 1922). Hun enige voorwaarde was dat het Heilig Hartbeeld centraal stond.

De opdracht werd toegewezen aan beeldhouwer Bruno Gerrits, die op 20 augustus 1923 schriftelijk toestemde. Gerrits vroeg 29.500 frank voor de realisatie van het beeld. De stad had de opdracht rechtstreeks aan Gerrits gegeven. Deze was echter afkomstig uit Antwerpen en sommigen vonden dat ook stadsgenoten een kans moesten krijgen om zich te bewijzen in een soort van wedstrijd.

Prins Leopold, de latere koning Leopold III, woonde op 30 mei 1926 de onthulling van het monument bij. Deze dag ging gepaard met allerhande feestelijkheden. Schoolkinderen voerden turnoefeningen uit en zongen vaderlandse liederen. Daarna volgde er een grote optocht over de grote markt naar de plaats van het monument. Bij de onthulling werd er een cantate gespeeld door 1000 muzikanten die speciaal voor de gelegenheid geschreven was door priesterkunstenaar August Nobels en gecomponeerd door Florimond Sax. Voordien stond er een grote waterpomp op de plaats van gedenkteken, in 1926 verhuisde die echter naar het stadsmuseum.

Beschrijving

Bruno Gerrits beschreef het beeld in een brief naar de gemeente Sint-Niklaas op 11 juli 1923 zelf als volgt: "Langs voor, op het voetstuk: een soldaat die een gevallen wapenbroeder in zijne armen opneemt, het slachtoffer beschermt en met verontwaardiging naar den vijand blikt; daaronder op de treden, het geweer en helm van den held omkranst met bloem en kroon. Langs den achterkant het afbeeldsel van een man in de kracht der jaren, zich wanhopig uitstrekkend, door de Duitsers medegevoerd en om zijne weerspannigheid gefolterd en tot onmacht gedoemd."

Het gedenkteken bestaat uit verschillende beelden in blauwe steen en brons. Het is 8 meter hoog, 8.20 meter breed en 5.50 meter diep. Hoog op een sokkel en centraal staat een Heilig Hartbeeld (2.30 meter hoog); de rechterhand maakt een zegenend gebaar en de linkerhand een beschermend.

Hieronder staat het beeld van een stervende soldaat die wordt weggedragen door zijn strijdmakker met de volgende tekst: "REDT ONS HEER OF WIJ VERGAAN".

Op de grond liggen bronzen bloemen, een geweer en een helm. Op het lint in de krans staat "PAUL DE VIDTS". Op de voorkant op de zijpanelen staan de namen van de gesneuvelden en op de achterkant de namen van de burgerlijke slachtoffers. "ZIJ STREDEN VOOR RECHT EN VRIJHEID".

Links zit een meisje op haar knieën met de handen bij elkaar in gebedspositie met de blik naar het beeld van het Heilig Hart gericht. "1914". Rechts zit een vrouw op haar één knie met een bloemenkrans vast, zij kijkt naar de grond. "1918".

Vóór het monument staat afzonderlijk een bronzen vaas, dienstig voor de wakende vlam.