Duitse betonnen constructie, opgetrokken aan het kruispunt van de Klerkenstraat, Vrijbosstraat en Tolstraat, ten noordwesten van de dorpskern van Staden, tegen de zuidwestelijke flank van de hoogte bij ’s Graveneik, net onder het hoogste punt van deze hoogte. De bunker ligt meer bepaald net achter de woning van Klerkenstraat 20. Vanaf deze bunker is een panoramische uitkijk in zuidwestelijke richting mogelijk.

Historische context

De helling bij ’s Graveneik maakt deel uit van de Centraal West-Vlaamse heuvelrug of zogenaamde Rug van Westrozebeke. Deze hoogte lag in de zomer van 1917 op zo’n tien kilometer van de Duitse frontlijn verwijderd. Aan de westelijke zijde van de heuvelrug was vanaf het najaar van 1916 de Flandern I Stellung aangelegd, met betonnen bunkers. Aan de oostelijke zijde van de heuvelrug was tegen het najaar van 1917 een Artillerie-Schutz-Stellung aangelegd of in aanbouw. Onderhavige bunker werd tussen beide stellingen in opgetrokken. Het is niet duidelijk of hij gemarkeerd staat op de Duitse stafkaart van 20 juli 1917, wel is hij zeker aangeduid op die van 12 september 1917. De bunker bij ’s Graveneik is ook te zien op een luchtfoto van 17 oktober 1917. Tegen en parallel met de Tolstraat stond een smal gebouwtje onder zadeldak. Het is onduidelijk of de bunker ten dele onder dit gebouwtje opgetrokken was.

In de zomer van 1917 was er in deze omgeving veel infrastructuur aanwezig. Ten noordoosten van deze bunker en de huidige Klerkenstraat was er een Lichtsignalstation. Ten noordwesten van de bunker lag een Duitse begraafplaats van het 35ste Landwehr Infanterie Regiment en iets verder was een oefenplaats voor Duitse troepen ingericht. En uiteraard werden er in deze omgeving veel Unterstände (bunkers) opgetrokken, waarvan de meeste nu verdwenen zijn.

Toen de Flandern I Stellung eind oktober 1917 (Derde Slag bij Ieper) doorbroken werd tussen Westrozebeke en Beselare, verloor deze stelling haar verdedigingsfunctie. Er werden nieuwe tracés uitgewerkt of bestaande stellingen en Riegel werden herwerkt. Ten westen en zuiden van ’s Graveneik lag nu de Terrest-Riegel.

De observatiepost

Met observatie-instrumenten zoals periscopen, spiegels en schaarverrekijkers konden de vijandelijke activiteiten en stellingen via indirecte waarneming in de gaten gehouden worden. Hiervoor werden openingen in het dak van betonnen constructies gecreëerd. Aangezien een kleine opening doorheen een dik betonnen dak niet meteen een verzwakking van de sterkte van een betonnen constructie betekende, kon observatie via spiegels en periscopen ook in gewone Unterstände toegepast worden. Voor schaarverrekijkers waren grotere openingen nodig.

Aan de hand van de kenmerken van de constructie kan afgeleid worden dat het hier een observatiepost betreft. De observatie kon enerzijds direct gebeuren vanaf de twee observatiegleuven aan de zuidwestelijke zijde van de bunker. Maar ook de getrapte openingen in het dak komen voor bij observatieposten. Dergelijke getrapte openingen komen meer bepaald voor in schetsen voor artillerie-observatieposten uit 1916.

De inplanting van deze bunker is heel belangrijk. Het zicht vanaf de bunker is fenomenaal in westelijke en zuidwestelijke richting. Bunkers werden haast nooit op de top van een hoogte gebouwd, maar tegen de flank waardoor het voor de vijand moeilijker was om het silhouet van de bunker te ontdekken. De observatiegleuven aan vijandszijde werden bovendien onder een overkragende betonnen dakrand geplaatst, zodat ze moeilijker getroffen konden worden. Vermoedelijk stond deze observatiepost in verband met het Lichtsignalstation dat iets verder op de hoogte gelegen was. Vanaf deze laatste post konden namelijk lichtsignalen verstuurd worden naar de troepen die net achter, ten oosten van de hoogte gelegen waren. Lichtsignalen werden vaak gebruikt als communicatiemiddel tussen de Duitse troepen. Mogelijk kreeg dit Lichtsignalstation zijn instructies op basis van waarnemingen die werden gemaakt in deze observatiepost.

’s Graveneik tijdens de oorlog

Ongetwijfeld speelde deze observatiepost al een rol tijdens de Derde Slag bij Ieper. Hoewel de gevechten zich meer westwaarts afspeelden, werd deze regio toen vaak onder vuur genomen. In deze regio werden heel wat reserve-eenheden klaargehouden.

Toen het geallieerde Bevrijdingsoffensief van start ging op 28 september 1918, lag de hoogte bij ’s Graveneik in de aanvalssector van de Groepering Noord. Op de eerste dag werd het beruchte Houthulstbos bijna volledig veroverd. De volgende dag trachtten de Belgen op te rukken tot aan de West-Vlaamse heuvelrug, maar het Duitse verzet was te hevig. Het 24e Linie viel om 17u aan, maar kon de heuvelkam van Stampkot naar Terrest niet bereiken. Het eindobjectief van de tweede aanvalsdag werd overal behaald, behalve in deze regio en bij Westrozebeke. In de nacht van 29 op 30 september ontruimde de vijand de heuvelkam, waardoor de 7de infanteriedivisie op 30 september hier toch verder kon trekken.  

Beschrijving

Betonnen militaire post met aan toegangszijde een bijkomend muurtje, tegen de flank van een hoogte. Het beton is gegoten tegen een houten bekisting. Het wapeningsijzer is – voor zover zichtbaar – samengevlochten in rechthoekig verband: de verticale ijzers hebben een diameter van 11mm, de horizontale ijzers zijn 9mm dik. In het beton zitten grote holtes: mogelijk is het beton onvoldoende aangestampt tijdens het gieten. Als aggregaat is gebruik gemaakt van een middelgrote kiezel. Hier en daar zijn in het plafond en de muren bruinrode bakstenen te zien. Aan de binnenkant heeft het beton een zeer korrelige structuur.

De constructie heeft een grondplan in de vorm van een trapezium, waarbij de noordoostelijke achtermuur (820cm) breder is dan de zuidwestelijke muur (635cm) aan frontzijde. Het dak is ongeveer 130cm dik, met aan zuidwestelijke zijde een overkragende dakrand boven de observatiegleuven. Op deze zuidwestelijke zijde zijn inscripties terug te vinden, met tot driemaal toe het jaartal 1917. In de noordwestelijke hoek staat onder meer “Delameilleure Emeric 1917”.

De drie toegangen aan noordoostelijke zijde worden bijkomend afgeschermd door een muur (hoogte 160 x lengte 710 x diepte 35cm). Het loopvlak tussen bunker en muur kan bereikt worden via drie treden. De meest noordelijke en zuidelijke ruimte vormen nagenoeg elkaars spiegelbeeld. Opvallende elementen zijn de gleuven in de zuidwestelijke muur van ongeveer 80cm breedte die naar buiten toe verbreden tot ongeveer 125cm (observatiegleuven). Deze gleuven zitten hoog tegen het plafond. De ruimtes zijn bijna twee meter hoog. In de zuidoostelijke en noordwestelijke muren steekt telkens een kleine nis. In het plafond van deze ruimtes zit een opening van ongeveer 70 x 70cm die 50cm hoger verkleint tot 30 x 30cm. In de middelste ruimte steekt geen gleuf in de zuidwestelijke muur. Het plafond is aan zuidwestelijke zijde 190 cm hoog, maar verhoogt aan noordoostelijke zijde tot 235cm. In dit hogere deel steekt een vierkante opening van 30cm.