Historiek
Tot 1737 was Ruien afhankelijk van Berchem. In 1738 tot parochiekerk verheven door de aartsbisschop van Mechelen. Eerstesteenlegging van de kerk op 7 mei 1713 onder leiding van J. Berlengee, onderpastoor van Berchem en Ruien van 1703 tot 1713. Door de deken van Ronse ingewijd in 1714. Vergroot met één beuk in 1783. Bouwvallige kerk gesloopt in 1862.
Huidige kerk opgericht in 1862-67 naar ontwerp van architect Edmond de Perre-Montigny (Gent). Ingewijd op 8 juni 1868 door Monseignieur Bracq, bisschop van Gent. Herstellingswerken in 1967-68 onder leiding van architect A. Mas.
Beschrijving
Noordwest-georiënteerde basilicale kerk, voorheen met omringend kerkhof met ijzeren afsluiting en hekken van 1866, kerkhof nu ten noorden van de kerk. Driebeukige kerk van zes traveeën uitlopend op recht afgesloten zijkapellen onder leien zadeldak met koor van twee traveeën, uitwendig ronde koorsluiting, geflankeerd door sacristie en bergplaats. Eclectisch bakstenen gebouw met dominerende ingebouwde vierkante toren in de zuidoost-gerichte voorgevel.
Voorgevel geleed door lisenen en boogfriezen. Hoofdportaal met rondboogpoort met archivolten in decoratieve rechthoekige omlijsting met bekronend kruisbeeld. Erboven omlijst radvenster, glas vernieuwd in 1941. Toren van twee geledingen met één rondboogvenster, gekoppelde rondboogvormige galmgaten en sterk markerende hoektorentjes. Ingesnoerde leien torenspits met kruis en windhaan. Zijbeuken verlicht door rondboogvensters met drielichttracering verrijkt met geprofileerde hardstenen omlijsting en lekdrempel op consoles. Zijgevels geleed door lisenen met decoratieve muurankers en afgelijnd met muizentand. Blinde halfronde apsis met kruisbeeld in open kapel vermoedelijk van 1846, oorspronkelijk houten beeld in kerk.
Interieur
Bepleisterd en heden witgeschilderd neogotisch interieur. Schip met rondboogvormige scheibogen op composietzuilen. Kruisriboverwelving tussen gordelbogen aanzettend op de gesculpteerde achtkantige kapitelen van de composietzuilen. Houten lambriseringen in koor uit de tweede helft van de 18de eeuw.
Mobilair
Schilderijen: "Een engel verschijnt aan Hagar en Ismaël in de woestijn", door Heilige Decaisne van 1836; "Heilige Cornelius", circa 1800. Beeldhouwwerk: Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind, aangekleed, uit de 18de eeuw; Heilige Cornelius, gepolychromeerd houten borstbeeld van circa 1760. Marmeren hoofdaltaar uit de oude kerk, koperen tabernakel van 1954. Zijaltaren met houten retabels uit de tweede helft van de 19de eeuw in neogotische stijl, zijaltaar Heilige Maria van A. Van Keirsbilck (Brugge), 1897, zijaltaar Sint-Cornelius door Dumon. Kansel van J. Verhoest uit de tweede helft van de 19de eeuw. Vier biechtstoelen, waarvan twee deels uit de 18de eeuw, aangepast in de loop van de 19de eeuw, en twee uit de 19de eeuw.
Orgel van 1816, afkomstig uit Zeeuwsch-Vlaanderen, gerestaureerd. Marmeren doopvont met koperen deksel. Koperen kruisweg vernieuwd in 1958 door H. Verdonck zonen (Gent).
Zestien glasramen, met onder meer symbolen en aanroepingen in verband met litanie van Onze-Lieve-Vrouw, voornamelijk van 1924 en hersteld in 1947, vier glasramen in koor geschonken door B. Reyntjens in de tweede helft van de 19de eeuw.
- Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg, Oost-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, Archief.
- Rijksarchief Ronse, Topografisch-historische atlas, nummer 1303. Ruien, Pastorie, Liber Memorialis.
- DECRITS M., De bouwgeschiedenis van de Sint-Korneliskerken te Ruien (Kluisbergen), in Annalen Geschied- en Oudheidkundige Kring van Ronse en het Tenemenet van Inde, XXXVI, 1987, p. 175-189.
- DE KEYZER B., De Lange Weg naar Kluisbergen, Bijdrage tot de historie van Kluisbergen: Bergen - Ruien - Kwaremont - Zulzeke, II, s.l., 1979, p. 496-504.
- VANDENBUSSCHE-VAN DEN KERCKHOVE C., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Ronse, Brussel, 1981, p. 14-15.
