Duitse betonnen militaire post, opgetrokken tegen het zuidwestelijke talud van een dijk, net ten zuidwesten van het nieuw gebouwde kijkcentrum van het Zwin Natuur Park. De bunker is gelegen op ongeveer 350 m ten noordwesten van de Internationale Dijk, op 580 m ten noordwesten van Zwart Huis.

Historisch overzicht

Duitse bunker opgetrokken als onderdeel van de Hollandstellung. Deze Duitse verdedigingsstelling werd tijdens de Eerste Wereldoorlog opgetrokken langs de grens met Nederland, tussen Knokke en Vrasene (Beveren). Tussen het Zwin (Knokke) en Leeskensbruggen (Maldegem) zijn de bunkers opgetrokken door het Marinekorps Flandern, vanaf Moerhuize (Maldegem) door de Etappen-Inspektion 4 (of Gruppe Gent). De zone rond Strobrugge (Maldegem) vormde een overgangsgebied. Er is een groot verschil merkbaar in de aanleg van de stelling en de bouwwijze van de bunkers in beide zones.

De uitbouw van de Hollandstellung tussen Knokke en de Damse Vaart en het steunpunt Bayern Schanze

Vanaf april 1916 werd een stelling aangelegd tussen Knokke en de Damse Vaart onder leiding van de afdeling Fortifikation van het Marinekorps. Deze stelling bestond uit een draadhindernis, met ten westen ervan opeenvolgende Stützpunkte (steunpunten) die aansluiting vonden bij de meest noordoostelijke verdedigingswerken van het kustfront, namelijk Schützennest en batterij Bremen. De steunpunten tussen de kust en de Damse Vaart werden als volgt benoemd: Bayern Schanze – Polder Willem – Hazegras (later ook Heinrich genoemd) – Hauptstrasse – Donat (ook Dora genoemd). Onderhavige bunker maakte deel uit van het Stützpunkt Bayern Schanze. Voor zover gekend, betreft dit meer bepaald de meest noordelijke bunker van de Hollandstellung.

De steunpunten werden voorzien van bombensichere betonnen schuilplaatsen en mitrailleursposten, in en achter de vuurstelling. Ook tussen de steunpunten dienden betonnen schuilplaatsen en mitrailleursposten opgetrokken te worden. Na oktober 1916 werden nog betonnen constructies toegevoegd, waaronder medische posten en schuilplaatsen in de vuurlinie bij en tussen de steunpunten Wilhelm en Bayern Schanze. In februari 1917 is er sprake van graafwerkzaamheden voor de aanleg van de schuilplaatsen in Stützpunkt Bayern Schanze. De bouwwerkzaamheden voor dit steunpunt hadden vertraging opgelopen door de moeizame aanvoer van bouwmaterialen.

De bunkers van Stützpunkt Bayern Schanze na de Eerste Wereldoorlog

Het Stützpunkt Bayern Schanze blijkt volgens naoorlogse tekeningen van het Belgisch leger uit meerdere bunkers bestaan te hebben. Onderhavige bunker werd in de plannen van het Belgische leger aangeduid met Z71. Iets meer ten zuidoosten ervan lag bunker Z72, waarvan de plattegrond een spiegelbeeld vormde als die van Z71. Er naast lag Z73, bestaande uit een type manschappenonderkomen, met bijhorende open gevechtsstellingen voor een mitrailleur. Dit type manschappenonderkomen met open gevechtsstellingen werd meermaals aangelegd in dit deel van de Hollandstellung . Ten slotte waren er ook twee kleinere constructies opgetrokken, aangeduid met nummer Z74: deze kleine betonnen constructies dienden wellicht als schuilplaatsjes in de vuurlinie.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog toonde het Belgisch leger interesse in de meest waardevolle bunkers uit de Eerste Wereldoorlog: het leger lijstte de bunkers op en verdeelde ze in categorieën volgens hun mogelijk nut bij een nieuw conflict. De bunkers uit categorie A trachtte het leger te verwerven door onteigening. Ook de bunkers Z71 tot Z74 werden aanvankelijk tot de categorie A gerekend. Bunkers Z71 en Z72 lagen echter in het koninklijk domein, waar koning Leopold III in de winter van 1933-1934 een villa liet optrekken naar ontwerp van Jozef Viérin. Het leger werd verplicht om de twee bunkers in categorie B onder te brengen, wat betekende dat de werken dienden behouden te blijven, maar dat ze voorlopig nog niet onteigend werden. Het leger kreeg ook geen toestemming om beide bunkers te onderzoeken.

De bunker tijdens de Tweede Wereldoorlog

Vanaf 1929 werd een vliegveld aangelegd in de zone ten zuiden van het nieuwe onthaalcentrum, ten zuidwesten van onderhavige bunker. Het vliegveld werd op 10 mei 1940 gebombardeerd. Twee dagen later werd een stelling in een bosje aan de koninklijke villa bestookt. Op 18 mei werd het vliegveld vernield door terugtrekkende Belgische eenheden, maar de Duitse bezetter nam het vliegveld opnieuw in gebruik en breidde het uit in westelijke richting. Aan de noordzijde van het vliegveld liet de Duitse bezetter vliegtuigloodsen en andere militaire infrastructuur optrekken, waaronder mitrailleursposten en artilleriestellingen. Wegen werden gebetonneerd. De site ten zuiden van het vliegveld werd aangeduid als Stützpunkt Fliegerhorst Knokke, ten noorden van het vliegveld met Stützpunkt Königliche Villa. Ook bunkers uit de Eerste Wereldoorlog, waaronder Z71, werden geïntegreerd in het steunpunt rond de koninklijke villa, dat deel uitmaakte van de Atlantikwall. Behalve de twee kleine constructies Z74 is vandaag enkel bunker Z71 bewaard.

Wellicht dateert de aanzet tot loopgraven ter hoogte van de toegang van de bunker uit de Tweede Wereldoorlog. De afwerkingslaag op de binnenmuren van de bunker is eveneens typisch voor de Tweede Wereldoorlog. In deze bunker zijn opschriften en beschilderingen uit de Tweede Wereldoorlog bewaard. Zo wordt een typische landsknecht met piek afgebeeld, met als opschrift “Zum alten Landsknecht”. Landsknechten waren huurlingen, die vooral gewapend met een piek ten strijde trokken. Aanvankelijk waren vooral de Zwitserse landsknechten berucht, maar tegen het einde van de 15de eeuw vormden Duitse landsknechten een belangrijke militaire kracht.

Beschrijving

Betonnen militaire constructie met een rechthoekig grondplan op een insprong aan de westelijke hoek na. Het beton is gegoten tegen een houten bekisting. Een bijkomende cementlaag op de buitenmuren is ten dele bewaard. Het dak van de bunker is begroeid. Rechts boven de toegang zit een ijzeren lus. Tegen de dakrand zitten op regelmatige afstand kleine uitsparingen in het beton. Aan weerszijden van de toegang is de aanzet tot (bakstenen) loopgraven te zien.

Toegang aan westelijke zijde, met een bewaarde deurhengsel. Links naast de toegang zitten twee rechthoekige muuropeningen, die naar het midden toe versmallen. Via een L-vormige gang en deuropening (met bewaarde hengsels) wordt de binnenruimte bereikt. Het plafond is effen en bevat houten latten (ten dele bewaard). Op de muren is een afwerkingslaag aangebracht. Onder meer ter hoogte van de verluchtingsopeningen is teer te zien. Er zijn sporen van bedrading en een schakelaar. In de vloer zit een vierkante put (afvoer water). In de muur tussen gang en binnenruimte zitten twee schuine vierkante openingen, die tegen de grond uitmonden in de binnenruimte. Er zitten rechthoekige nissen in de muren van gang en binnenruimte. Ter hoogte van het plafond van de noordoostelijke muur zitten twee verluchtingsopeningen. Centraal in deze muur zit een gebogen nis (plaats voor kachel).

In de bunker zijn verschillende opschriften en tekeningen aangebracht. In de gang is de tekst "Zum alten Landsknecht" sierlijk aangebracht, naast een getekende landsknecht.

Het is eigen aan bunkers dat er in de ondergrond in en rond de bunker constructieve elementen of militaire infrastructuur zitten die rechtstreeks verband houden met de bunker, zoals vloerplaten, waterafvoersystemen of bekabeling.