Bouwgeschiedenis en situering

In 1977 realiseerde de Turnhoutse Maatschappij van de Huisvesting 26 sociale woningen aan het Dokter Govaertsplantsoen, naar plannen van Lou Jansen uit 1973. Ten noorden hiervan werden tussen 1963 en 1972 door dezelfde maatschappij reeds een vijftigtal sociale woningen opgetrokken naar ontwerp van Carli Vanhout en in 1989 werden ook ten zuiden van de bouwfase uit 1977 nog 16 sociale woningen bijgebouwd naar plannen van Vanhout.

Typering en beschrijving

De bouwfase van 1977 bestaat uit vier, min of meer parallel geplaatste woninggroepen langs drie noord-zuid georiënteerde wegen die toegang geven tot de achterzijde van de woningen en de garages. De voorgevels bevinden zich langs twee wandelpaden die zich telkens tussen twee woninggroepen bevinden (een zogenaamde Radburn inplanting). Hierdoor is er een sterke scheiding tussen het gemotoriseerd verkeer en de zwakke weggebruikers.

Er zijn drie types woningen. Aan de nummers 1-7, 8-12, 32-38, 35-39 en 44-46 staan 16 gezinswoningen van twee bouwlagen onder zadel- en lessenaarsdaken. Rechts van de inkom bevindt zich een vooruitgeschoven volume met de zitplaats. Ter hoogte van de inkom is over de hele breedte van de woning een ruimte van 1m70 diep voorzien met ook de WC, berging, trap en stookplaats. Aan de tuinzijde bevinden zich de keuken en eetplaats, eventueel gescheiden door een niet dragende wand. Boven bevinden zich drie slaapkamers en een badkamer. De vier woningen aan de nummers 9-11 en 40-42 zijn gelijkaardig aan het eerste type maar hebben een gespiegelde plattegrond en een vierde slaapkamer in een derde bouwlaag. Ten slotte zijn er zes gelijkvloerse bejaardenwoningen met één slaapkamer, aan de nummers 2-6 en 29-33. Alle gezinswoningen hebben een vrijstaande garage in de achtertuin, die uitgeeft op de straatzijde.

Opvallend aan de gezinswoningen is de modulaire plattegrond die gebaseerd is op vierkanten van 3m40 op 3m40, gescheiden door de centrale ruimte van 1m70 over de gehele breedte van het huis. Ook bij de bejaardenwoningen is die maatvoering deels gevolgd, met twee volumes van elk 3m40 breed, licht verschoven ten opzichte van elkaar en onder snijdende zadeldaken. Ondanks die systematische opbouw heeft de wijk een heel gevarieerd straatbeeld dankzij de verschillende hoogtes (één, twee of drie bouwlagen), het toepassen van niet aansluitende zadel- en lessenaarsdaken, de afwisseling van de drie woningtypes en de zaagtandinplanting.

De gevels zijn in roodbruine baksteen met excentrisch geplaatste gevelopeningen en grote blinde muurvlakken. De dakbedekking bestond oorspronkelijk uit asbestcement leien, het schrijnwerk was uitgevoerd in donker geschilderd staal.

Door het gebruik van bakstenen gevelbekleding en schuine daken sluit deze wijk aan bij het regionaal modernisme, zoals dat na de Tweede Wereldoorlog internationaal toegepast werd door architecten zoals de Deen Arne Jacobsen. Met name diens ontwerp voor de woonwijk Soholm ten noorden van Kopenhagen (uit 1945-1954), vertoont veel gelijkenissen met het Dokter Govaertsplantsoen, onder andere in de toepassing van zaagtandinplanting, verspringende zadeldaken en de driedimensionale opvatting van de rijwoning (in het Dokter Govaertsplantsoen bijvoorbeeld door het vooruitgeschoven volume dat belicht wordt vanuit de zijgevel).

De wijk bevat ook een bakstenen herdenkingsmonument bestaande uit een bronzen reliëf met buste en onderaan banderol met opschrift “1897 Dr. J. Govaerts 1974”, bekroond door witstenen gebogen fronton, gedecoreerd met plantenmotieven en centraal esculaap. Het reliëf is gesigneerd met: “C. Grooten 1980”.

Evaluatie

Deze wijk werd binnen de thematische inventarisatie van het sociale woningbouwpatrimonium zeer hoge tot uitzonderlijke erfgoedwaarde toegekend (top van de selectie).

De sociale woningen aan het Dokter Govaertsplantsoen in Baarle-Hertog hebben een zeer hoge architecturale en stedenbouwkundige waarde als onderdeel van het oeuvre van Lou Jansen en als een vrij late maar doorgedreven toepassing van het regionaal modernisme in Vlaanderen. Bepalende erfgoedelementen zijn het circulatiepatroon (met onderscheid tussen autowegen en voetgangerspaden), de zaagtandinplanting van de woningen, de groenaanleg, de schaal en volumetrie van de woningen met het typerende, gevarieerde dakenlandschap (inclusief schouwen), de bakstenen gevels met dakbedekking in een aansluitend coloriet, de plaatsing en vorm van de gevelopeningen (oorspronkelijk met donker schrijnwerk).