De kerk wordt vermeld in 1181 als deel van de goederen van de proostdij van Sint-Martin van Luik. Reeds in de 13de eeuw wordt melding gemaakt van noodzakelijke herstellingswerken aan het kerkgebouw. In 1628 wordt een plafond vermeld met de wapenschilden van de familie de Hinnisdael, waaruit kan afgeleid worden dat het hier nog steeds gaat om het romaanse schip met vlakke, houten zoldering; één van deze schilderingen droeg de datering 1322.
Onder het pastoraat van Jacques Moens (1749-1762) wordt de kerk hersteld. Op de Ferrariskaart (1771-77) wordt de kerk afgebeeld als een kruiskerk op de huidige site, gelegen in een een omheind kerkof. De romaanse toren, die reeds in 1700 en 1712 als in slechte staat wordt vermeld, en in de tweede helft van de 18de eeuw door de gemeente wordt hersteld, wordt heropgebouwd in 1818, onder het pastoraat van A. Delvigne.
Tussen 1843-44 wordt een nieuwe kerk gebouwd, naar ontwerp van Lambert Jr. Jaminé (Hasselt), ingewijd in 1850. De sacristie wordt waarschijnlijk gebouwd in 1878 door architect Denis (Sint-Truiden).
Beschrijving
Neoclassicistische zaalkerk, gelegen in een ommuurd kerkhof, aan de westzijde toegankelijk via een hoge trap; tweemaal twee hardstenen pijlers. De plattegrond beschrijft een éénbeukig schip van vijf traveeën met ingebouwde westtoren, en een koor van een rechte travee met apsis, geflankeerd door sacristieën. Bakstenen, vierkante westtoren met hardstenen hoekbanden en ingesnoerde naaldspits. De galmgaten zijn rondboogvensters in deels hardstenen omlijsting. Rechthoekige vleugeldeur tussen geprofileerde hardstenen posten onder een gecementeerde (?) latei. Boven de poort een wijdingsinscriptie met chronogram voor 1818: InCoLarUM zeLo aereqUe aeDIfICatUr.
De toren werd gebouwd rondom de oude romaanse toren van silex, die tot op halve hoogte bewaard bleef, en binnenin zichtbaar is. Bakstenen schip op hardstenen plint, onder zadeldak (leien); hoekpilasters; rondboogvensters met hardstenen lekdrempels en dito kordon vormende lateien. De rechte koortravee is identiek aan de gevels van het schip; blinde apsis.
Bepleisterd interieur met gedrukt tongewelf op Korinthische pilasters. De rijke muurbeschildering van 1898, in de jaren 1960 nog aanwezig, is thans verdwenen.
Mobilair
Vijf schilderijen op doek, bevestigd op de wand (eerst helft van de 20ste eeuw), waaronder Sint-Martinus naar Van Dyck; aangebracht na 1925; kruisweg (eind 19de eeuw). Beeld van Christus aan het kruis, gepolychromeerd hout (circa 1880).
Hoofdaltaar met marmeren sokkel uit midden 19de eeuw en gemarmerd bovenstuk uit midden 18de eeuw; dito zijaltaren in portiekvorm. Gietijzeren communiebank (midden 19de eeuw); biechtstoel, eik (tweede helft van de 18de eeuw); gelijkaardige biechstoel van 1851; orgel (circa 1847).
Doopvont van hardsteen, romaans, met messing deksel (1855); armleunstoel van circa 1700; twaalf kerkbanken (tweede helft van de 18de eeuw); twee marmeren wijwatervaatjes (midden 19de eeuw). Orgel van 1847, mogelijk van Vermeulen (Weert) of Dinter (Maaseik), gerenoveerd circa 1855 door Pereboom en Leyser (Maastricht).
DEWELF A. e.a., Het dorpsverleden van Vechmaal, Vechmaal, 1978, p. 23-65
GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Limburg, Kanton Borgloon, Brussel, 1977, p. 46-48.
MEUL V. & JAMINE V., Van Waterstaatskerk tot Mijncité. Een historiek van het bouwen in Limburg door drie generaties provinciale bouwmeesters Jaminé (1832-1921), in Cultureel erfgoed in Limburg; 2, Hasselt, 1999, p. 234.
ROOSE P., Onuitgegeven nota’s in verband met het orgel.
SIMENON G., Geschiedenis der voormalige heerlijkheid Vlijtingen, Maastricht, 1901, p. 725.
Bron: PAUWELS D. & SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n4, Brussel - Turnhout. Auteurs: Schlusmans, Frieda Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
