Georiënteerde dorpskerk met omringend kerkhof gelegen achter de onpare huizenrij. IJzeren toegangshek tot het kerkhof in de as van de westgevel van de kerk, aan vier slanke ijzeren hekpijlers tussen de achtergevels van de huizen nummers 27 en 31.

Historiek

In de 13de eeuw bestond reeds een bedehuis aangezien de parochie Oostwinkel kort na 1244 gevormd werd door afscheiding van de moederparochie Zomergem. Tot eind 16de eeuw met Onze-Lieve-Vrouw als titelheilige. Huidige driebeukige hallenkerk met vierkante westelijke toren resulterend uit een diverse malen verbouwde gotische kerk waarvan aangenomen wordt dat zij voor een groot deel zou opgericht zijn in de 15de eeuw, doch precieze gegevens in verband met haar bouwhistoriek en de vroegere kerk ontbreken. Bij het uitbreken van de kerkvloer in 1973-74, naar aanleiding van restauratiewerken, werden oude funderingsmuren blootgelegd die wijzen op een waarschijnlijk aanvankelijk eenbeukige kerk met transept. Op kaart van het Brugse Vrije van 1571 door P. Pourbus is de kerk van Oostwinkel afgebeeld met transept en een vierkante westtoren. Architect R. Warie gaf op basis van zijn grondig bouwfysisch onderzoek van het kerkgebouw op het eind van de jaren 1960 volgende grove bouwchronologie weer: vierkante westelijke toren in de 15de eeuw aangebouwd tegen de voorgevel van een bestaand schip (eerste helft van de 15de eeuw). De vroegere voorgevel van de middenbeuk bewaart binnen de toren zijn zware steunberen aan weerszij van de gewijzigde ingang onder een spitsboogvenster. Noordelijke zijbeuk daterend uit de tweede helft van de 15de eeuw, zuidelijke zijbeuk gebouwd in de 16de eeuw. Sacristie achter de zuidelijke zijbeuk aangebouwd in 1682 (huidige winterkapel). Eerstesteenlegging op 22 juni 1750 van het huidige koor door de toenmalige kasteelheer van Oostwinkel, Jan Walckiers. Tijdens dezelfde bouwcampagne: herstelling van de toren en aanpassing van de beuken in classicistische stijl met nieuwe vensters. In 1816-1818 onderging de binnenkerk veranderingen door het aanbrengen van een nieuwe pleisterlaag. Circa 1820 werd de toren hersteld en voorzien van een horloge. In 1861 bouw van nieuwe sacristie achter de noordelijke zijbeuk. Herstellingswerken in 1862-1864 met onder meer plaatsing van nieuwe hardstenen portaalomlijsting en steunberen tegen de zijbeukgevels. Na beide Wereldoorlogen volgden de nodige werken ter herstelling van de oorlogsschade. Kleine berging in 1932 aangebouwd achter de vroegere sacristie (ten zuidoosten). Nadat de kerk sinds de jaren 1950 met sloping bedreigd was vond een grondige restauratie plaats (1973-1974) naar ontwerp van architect R. Warie.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukige hallenkerk van zes traveeën voorafgegaan door een vierkante Westelijke toren en eindigend op een koor van twee traveeën met driezijdige sluiting tussen winterkapel en berging (ten zuiden), en sacristie (ten noorden). Gewitte, hoofdzakelijk bakstenen kerk waarvan een deel van het metselwerk bij de restauratie van 1973-74 diende te worden vernieuwd. Vrij gesloten hoge vierkante toren onder korte vierzijdige leien spits. Viermaal versneden hoeksteunberen tegen voor- en zijgevels, bovenaan verbonden door een muizentandlijst ter beëindiging van het gevelhoge spaarveld. Rechthoekig westportaal in een vlakke rechthoekige hardstenen omlijsting op neuten en onder rechte kroonlijst van 1862. 18de-eeuws steekboogvenster onmiddellijk boven het portaal. Bovenste torenverdieping in elke zijde voorzien van smalle gekoppelde spitsboogvormige galmgaten gevat in een rondboognis met afzaat. Aan weerszij van de toren, aansluitende zijbeuken met tuitgevels op schouderstukken en spitsbooglicht. Groter venster in zuidelijke zijbeuk gevat in een zandstenen omlijsting met neggen, kwarthol beloop en omkransende booglijst. Langsgevels van de zijbeuken verlicht door 18de-eeuwse steekboogvensters en met gevelhoeken gemarkeerd door versneden overhoekse steunberen. Tussen de eerste en tweede travee van de zuidgevel: laag korfboogvormig 16de-eeuws zijportaal in een zandstenen omlijsting met neggen, kwarthol beloop en kraalprofiel. Een steunbeer tussen de derde en vierde travee van de noordgevel markeert de lichte knik van het schip, waarschijnlijk spoor van een verbouwing. Rechthoekig spaarveld in de oostelijke koorgevel met Sint-Antoniusbeeld in rondboognis onder verweerde natuurstenen gevelsteen met wapenschild van de familie Walckiers. Calvarie met gepolychromeerde houten beeldengroep uit de 19de eeuw onder houten afdak tegen de zuidelijke torengevel. Vier houten kapelletjes met scenes uit het leven van de Heilige Antonius in reliëf tegen de langsgevels van de zijbeuken, door S. Goethals (Adegem).

Interieur

Bepleisterd en gewit kerkinterieur met lijst- en stucwerk. Gedrukte tongewelven met centrale rozettenrij. Rondboogvormige scheibogen op zuilen met achtzijdig kapiteel. Beide brede pijlers tussen de vierde en vijfde scheiboog (ter hoogte van een vroeger transept) getuigen van een verbouwing of uitbreiding der kerk. Gordelbogen van de middenbeuk op brede geprofileerde lijst ondersteund door consoles in Lodewijk XVI-stijl. Kruisriboverwelving in de koortravee; gordelbogen op zes rocailleconsoles.

Mobilair

Schilderijen. De Onthoofding van de Heilige Johannes de Doper, 17de eeuw, door J. Van Bronckhorst. Heilige Eligius bisschop, 1826, gesigneerd A. De Baets. Beeldhouwwerk. Houten beeld van Heilige Antonius abt uit de tweede helft van de 17de eeuw.

Portiekvormig gemarmerd houten hoofdaltaar uit de 19de eeuw(?). Portiekvormig gemarmerd houten zijaltaar toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van 1858 door E. Steyaert. Gebogen eiken communiebank in rococostijl uit midden 18de eeuw. Hangende eiken preekstoel met drie witmarmeren reliëfpanelen, uit eind 18de eeuw. Twee eenvoudige neoclassicistische biechtstoelen van 1840. Lambrisering met zitbanken van 1832.

Oudste delen van orgel uit de tweede helft van de 18de eeuw verwant aan de orgels van de Van Peteghems (Gent), getransformeerd in 1913 door de gebroeders Reygaert en nog in de eerste helft van de 20ste eeuw door J. Aneessens.

Vier ingemetste grafstenen waarvan twee uit de 18de eeuw en twee uit begin 19de eeuw.