is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Brouwershuis met achterin gelegen mouterij/brouwerij
Deze vaststelling is geldig sinds
is aangeduid als beschermd monument Brouwershuis met achterin gelegen mouterij/brouwerij
Deze bescherming is geldig sinds
Voormalig brouwershuis (nummer 110) met achterin gelegen mouterij/brouwerij (nummer 112). Teruggaande op een oude herberg "De Fortuyn", in 1675 opgericht ter plaatse van een vroegere pottenbakkerij (zie in 1928 gedempte vijver van voormalige kleiwinning); de aanpalende brouwerij, sedertdien eveneens "De (later Het) Fortuyn" genoemd, werd in 1711 aangekocht. Het bedrijf werd tussen 1675 en 1989 achtereenvolgens uitgebaat door de familie Boeyens, Van Heyst en Brosens (vanaf 1842).
Begin 1877 verleende het college van burgemeester en schepenen toelating aan weduwe Antoon Brosens om het bestaande, in kern tot de 17de eeuw opklimmende dubbelhuis (met deur in de derde travee) te verbouwen, het is te zeggen het laatste venster te vervangen door een poort. In 1883 liet het echtpaar H. Brosens-De Laet (confer cartouche boven de poort en namen op de brievenbus) naar ontwerp van P.J. Taeymans grote verbouwingswerken uitvoeren, waaraan het huis zijn huidige voorgevel, inrichting en een deel van de achtergevel dankt; dat het om een verbouwing ging en niet over een volledige nieuwbouw kunnen we onder meer afleiden uit de smallere muurdammen links en rechts van de oorspronkelijke inkomtravee; in 1890 lieten zij ook een nieuwe mouterij achter het woonhuis optrekken. De moderne brouwerij-installatie met metalen persvaten en flessenbier werd, samen met de productie van pilsbieren, in 1932 ingevoerd. Tot 1958 werd er gebrouwen. Vanaf toen werd er overgeschakeld op de verdeling van bier en frisdranken, en het bottelen van limonade. De mouterij bleef ondertussen bestaan. In 1989 werd het bedrijf volledig stopgezet.
Herenhuis met enkelhuisopstand, van zes traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (nok parallel aan de straat, kunstleien). Neoclassicistische, bepleisterde en beschilderde lijstgevel op arduinen plint met kenmerkend bossage- en paneelwerk, een doorlopende zware puilijst en een gevelafsluiting met geprofileerde architraaf, vlak fries en houten kroonlijst op klossen. Rechthoekige muuropeningen in geprofileerde omlijsting, op de bovenverdieping met oren, sleutel en geajoureerde borstweringen. Gietijzeren rolluikkasten. Origineel 19de-eeuws hout- en sluitwerk. Rechts poortrisaliet met imposant, natuurstenen balkon op bewerkte voluutconsoles. Houten vleugeldeur met paneelwerk, schijf- en bladmotieven en draperie, onder bovenlicht met glas in lood. Smeedijzeren trekbel. Verankerde en gecementeerde zijpuntgevel ten zuiden. Bakstenen achtergevel met muizentandfries. In de jaren 1930 toegevoegde achtergebouwen met driezijdige erker ter hoogte van de twee laatste traveeën.
Interieur: plattegrond van het in 1883 gerenoveerde huis met voormalige doorgang in uiterst rechtse travee, aanpalende drie traveeën met zogenaamd vrouwensalon, gang en trapzaal, twee linker traveeën met groot salon en vroegere woonkamer; keuken en achterkeuken (eertijds in voormalige aanbouw), huidige eetkamer, dienstvertrekken en keuken zijn ondergebracht in recentere achtergebouwen. Inrichting van doorgang, gang en trapzaal in neoclassicistische stijl met marmeren lambrisering, bepleisterde en beschilderde muren en plafonds met marmerimitaties, lijst- en paneelwerk; trapzaal met imitatiebossage en koepel met beschilderde panelen; beglaasde dubbele deuren met geëtst glas met afbeelding van de oude brouwerijgebouwen en voorstellingen verwijzend naar hopoogst en brouwersambacht. Doorgang met pilasters en halfzuilen en rondboognis, beschilderd met herten; bevloering met zogenaamde zeedijktegels. Eikenhouten bordestrap met gietijzeren trappaal en leuning; bordesraam met geëtst glas met de voorstelling van "Philosophia", mogelijk aangebracht door Antoon Brosens junior, doctor in de filosofie en brouwer van 1911 tot circa 1945. Gang met symmetrisch aangebrachte deuren naar aanpalende vertrekken, met één valse deur ter hoogte van het vrouwensalon tegenover de toegang tot de dienstruimte; vloer van verschillende marmersoorten met geometrische motieven.
Vrouwensalon met intact bewaard interieur met bepleisterde en in pasteltinten beschilderde muren en plafond, dito houten deuren en omlijstingen, versierd met verschillend lijst-, paneel- en stucwerk, verguldsels, bloemmotieven, putti, arabasken, initialen BDL, emblemen in verband met brouwersambacht; fraaie witmarmeren schoorsteenmantel met omlijste spiegel en koperen haardplaat.
Groot salon met origineel bepleisterd en beschilderd plafond met plastisch uitgewerkt stucmedaillon en omlopend lijstwerk met rocaillemotieven in de hoeken; zwartmarmeren schoorsteenmantel met spiegel. De gesculpteerde houten vleugeldeuren en lambrisering zijn beschilderd in imitatienotelaar.
Aansluitende woonkamer, modo vergaderplaats in neo-Vlaamserenaissance-stijl met gesculpteerde houten lambrisering, dito omlijste vleugeldeur met datering 1883 in paneel en cassettenplafond; originele parket; "Vlaamse" schouw met gesculpteerde houten schouwbalk op Ionische marmeren zuilen en betegelde haardwand. Vierdelige, beglaasde deur naar latere eetplaats met kleurrijke glas-in-loodramen voorzien van gebrandschilderde medaillons met herbergtaferelen, wapenschilden (Hoogstraten en Niel, naar herkomst van de bouwheren) en initialen BDL.
Doorgang onder nummer 112 (recent) naar voormalige mouterij/brouwerij, bestaande uit mouttoren, aansluitend mouterijgebouw en voormalige brouwerij, alle onder zadeldak (nok loodrecht op de straat, leien, kunstleien, golfplaten), opklimmend tot 1890. Verankerde bakstenen gevels; mouterij met getoogde deuren, vensters en oculi met houten en ijzeren ramen, dubbel beglaasd in de toren; brouwerij met rechthoekige muuropeningen. Mouttoren van circa 25 meter; vier tussenvloeren, respectievelijk met troggewelven van voormalige vuurhaard (gedemonteerd doch behouden onderdelen; nu bureau) en warmteverdeelinrichting, zogenaamd hel; twee bewaarde astroosters; ijzeren branddeuren; tweesteense muren met rookkanalen; behouden trechtervormige verluchtingskap.
Aanpalend L-vormig mouterijgebouw van drie en twee traveeën en drie bouwlagen met aansluitende gang aan westzijde. Dragende constructie bestaande uit troggewelven op gietijzeren I-balken en zuiltjes; zware eikenhouten balk onder zolder aan noordzijde. Gecementeerde mout- of kiemvloer op kelderniveau, daarboven tweede moutvloer met geklonken moutkuip en deels marmeren kiemvloer. Eerste moutzolder met voormalige gerst- en moutsilo's; bewaarde pletmolen of moutbreker met houten kader in de gang tussen mouterij en brouwerij. Tweede moutzolder met nog aanwezige graankuismachine of kafmolen (eveneens met houten kader) van circa 1900, met uitlaatpijp boven het dak, en luikjes in de houten vloer; ijzeren mengvat voor granen; luiwerk met houten klauwwiel met ijzeren klauwen corresponderend met de overkapte katrolas aan noordgevel en valluiken in de zoldervloeren. Droogkapje op het dak.
Aansluitende voormalige brouwerij, einde jaren 1950 omgevormd tot limonadefabriek en in 1993 gedemonteerd; bewaard bureeltje ten behoeve van de ambtenaars der accijnzen. Vulmachine voor limonade uit de jaren 1940 "Dechaineux Bruxelles"; volautomatische aftrek- en bottelmachine van 1966 "Hortmann & Herbst Hamburg" (gedemonteerd).
Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Is deel van
Vrijheid
Is gerelateerd aan
Brouwerij Brosens - erfgoedsite
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Brouwershuis met achterin gelegen mouterij/brouwerij [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/46563 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.