HISTORIEK

Waarschijnlijk bouwden de abdissen van Thorn de eerste stenen kerk in de gemeente, toen het gebied in hun bezit kwam, mogelijk tussen 1000 en 1100. Dit gebouw was vermoedelijk opgetrokken uit Maaskeien en hout.

De bouw van de huidige kerk begon in de eerste helft van de 14de eeuw, met behoud van de oude toren. De abdij van Thorn was als tiendheffer verplicht het schip en de grote klok te onderhouden. De gemeentenaren stonden in voor het onderhoud van de toren. Door de onrustige tijden en slechte economische toestand in de 15de eeuw was de kerk in die eeuw nog niet voltooid.

In 1513 hernamen de werken; prins-bisschop Erard de la Marck geeft toestemming tot het verkopen van gemeentegrond voor de voltooiing, uitrusting en versiering van de kerk; waarschijnlijk gaat het hier om de bouw van het zuidkoor, het aanbrengen van de muurschilderingen en het aankopen van de heiligenbeelden.

In 1540 geeft abdis Margaretha van Brederode de inwoners de toelating gemeentegrond te verkopen om de toren te kunnen herstellen. De kerktoren was reeds in 1543 en 1610 bouwvallig verklaard. In 1708 stort hij ten slotte in. Het was een romaanse toren van Maaskeien, niet hoger dan de kerk zelf. De gemeente laat een nieuwe toren bouwen, die klaar is in 1719, zoals blijkt uit het jaartal op de westzijde in de kroonlijst. De zuidelijke zijbeuk is een travee langer dan de noordbeuk, en strekt zich gedeeltelijk langs de toren uit; mogelijk werd bij de instorting van de oude toren in 1708 de noordbeuk beschadigd en daarom met een travee ingekort.

In 1712 werden de daken van de zijbeuken hersteld. De kerk werd gerestaureerd in 1853: vernieuwing van de koorvensters, herstelling van de andere vensters, bogen, gewelven, buitenmuren, steunberen, etcetera.

Restauratie in 1863-71 door H. Jaminé (Hasselt). De huidige sacristie dateert van 1972-73 en vervangt de sacristie van 1763.

BESCHRIJVING

De kerk is gelegen binnen de ommuring van het voormalige kerkhof. Kruisbasiliek met gedeeltelijk ingebouwde westtoren, een driebeukig schip van vier traveeën met een transept van één travee, een koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting, en twee sacristieën, een neogotische aan de noordzijde tussen transept en koor, de recente aan de zuidzijde.

Mergelstenen schip onder zadel- en lessenaarsdaken (leien). Gebouchardeerde kalkstenen plint. Geprofileerde kroonlijst. Steunberen van twee geledingen met hardstenen afwerking en maaswerk met driepasmotieven. Spitsboogvensters in een geprofileerde omlijsting met mergelstenen maaswerk. Kordon vormende hardstenen waterlijst onder de vensters.

In het koor en het transept steunberen van vier versnijdingen; hoge spitsboogvensters. Portaal in de eerste westtravee van de noordzijde: twee gekoppelde, rechthoekige deuren in een geprofileerde omlijsting van kalksteen, met zuiltjes op de posten; schijnbaar oorspronkelijk houtwerk met smeedijzeren beslag.

Tweede portaal in de vierde travee van de noordzijde, in een haaks aanbouwsel onder zadeldak; rechthoekige deur in een hardstenen omlijsting. Er bevond zich ook een thans gedicht portaal in de zuidzijde.

De neogotische sacristie telt twee traveeën en één bouwlaag onder schilddak, en is voorzien van rechthoekige muuropeningen met hardstenen afwerking.

Bakstenen westtoren van vier geledingen, voorzien van vlakke hoekpilasters, afgewerkt met mergelstenen hoekbanden. Kalkstenen plint. Geprofileerde mergelstenen kroonlijst. Mergelstenen lijsten. Neoclassicistisch rondboogportaal (eerste helft 19de eeuw) in een rechthoekige kalkstenen omlijsting met druiplijst en gesculpteerde sluitsteen. In de westgevel twee oculi in een mergelstenen omlijsting. In de bovenste geleding op elke zijde twee rondboogvormige galmgaten in een mergelstenen omlijsting met negblokken in regelmatig verband. Ingesnoerde naaldspits (leien).

Interieur

Bepleisterd interieur, de gewelven en de penanten naast de bovenlichten voorzien van muurschilderingen. Deze muurschilderingen werden in 1765 overpleisterd, circa 1866 ontdekt en terug blootgelegd.

Mergelstenen kruisribgewelven met topnerf tussen spitsbooggordelbogen, gedragen door mergelstenen colonnetten; de zuidtranseptarm heeft een eenvoudig kruisribgewelf, dat van de noordtranseptarm heeft een ingewikkeld patroon. Het koor heeft een kruisrib- en een straalgewelf. Scheiding tussen midden- en zijbeuken door middel van een spitsboogarcade op kalkstenen zuilen met waterbladkapiteel. De wanden zijn voorzien van spitsboogfriezen op gesculpteerd consooltjes met kalkstenen benedengedeelte en armenbankje. Van de bovenlichten is alleen het bovengedeelte opengewerkt; het onderste vormt een imitatie-triforium. Doksaal op twee neogotische hardstenen zuilen.

Mobilair: Kruisweg door K. Beyaert (Brugge), (1902). Marianum, dubbelbeeld van vergulde en gepolychromeerde eik, Meester van Elsloo (1520-25), gerestaureerd door J. Courroit (Hasselt) in de tweede helft van de 19de eeuw; apostelenbalk, eik (eind 15de eeuw); beeld van Sint-Christoffel met Kind, eik, Meester van Elsloo (1520-30); beeld van Sint-Sebastiaan, eik, Meester van Elsloo (1515-20); beeld van Sint-Antonius abt, eik (begin 16de eeuw); beeld van Sint-Barbara, eik, Jan van Steffesweert (1510-20); beeld van Christus op de Koude Steen, hout, Meester van Elsloo (circa 1520); beeld van Sint-Jacobus de Meerdere, eik, Meester van Elsloo (circa 1520); beeld van Sint-Lucia, eik, Meester van Elsloo (1510-1515); beeld van Sint-Rochus, eik, Meester van Elsloo (circa 1520); beeld van Sint-Gerlachus (Relindis ?), eik, Meester van Elsloo (1520-30); beeld van Sint-Lambertus, eik (1520-30); beeld van Sint-Joris en de draak, eik (midden 16de eeuw); beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind, gepolychromeerd hout (tweede helft 19de eeuw). Al deze beelden werden in de 18de eeuw witgeschilderd en eind 19de eeuw van hun verflaag ontdaan. Calvarie, gepolychromeerd hout, Meester van Elsloo (1500-10) met Onze-Lieve-Vrouw en Johannes, gepolychromeerd hout, door J. Courroit (Hasselt), (circa 1875), naar het oude model (circa 1520).

Neogotisch hoofdaltaar, witgeschilderd hout, door P. Peeters (Antwerpen), (1896) met koperen tabernakel door E. Bourdon de Bruyne (Gent); neogotische zijaltaren door A. Bressers-Blanchaert (Sint-Denijs-Westrem), neogotisch, eik (1898-99 en 1906). Neogotisch koorgestoelte, eik (circa 1895). Twee neogotische biechtstoelen, eik (circa 1895). Panelen van de voormalige preekstoel, neogotisch, L. en L. Blanchaert (Sint-Denijs-Westrem), (1903), verwerkt in het huidige altaar. Orgel (circa 1742), verbouwd in 1913-14 door C. Leyser (Tongeren); doksaal naar ontwerp van V. Lenertz (Leuven), (1906) door P. Roemaet (Leuven).

Muurschilderingen op het gewelf in de vorm van gestileerde bloemen (eerste helft van de 16de eeuw), gerestaureerd door L. Bressers (Gent), (1900-07); muurschildering op de triomfboog met voorstelling van het Laatste Oordeel (eerste helft van de 16de eeuw), gerestaureerd door L. Bressers (Gent), (1907); muurschilderingen op de zijwanden door L. Bressers (1907).

Glasramen in het koor, neogotisch, gedateerd 1878 en 1898; glasramen in het transept door J. Casier (Gent), atelier L. Grossé (Brugge), (1905); glasramen in de zijbeuken, L. Grossé (Brugge), (1906).

Grafsteen van Johannes Daniels, pastoor van Neeroeteren († 1608) met persoonsvoorstelling.

Kerkhof

Calvarie, hout (1840?). Grafsteen van Frederik de Rhoe, heer van Sipernau († 1535) met persoonsvoorstelling. Grafkruis van Jan Galdermans, vermoord in 1638. Grafsteen, sterk afgesleten, van Balthasar Berben, kanunnik van de abdij van Thorn († 1689) en Johan Berben, kapitein en schepen van Neeroeteren († 1691).