Georiënteerde dorpskerk ingeplant binnen bocht aan zuidelijke zijde van hoofdrijweg.

Historiek

Vooralsnog geen documenten bekend omtrent de oorsprong en vroegste bouwperiodes van de huidige kerk. Recent door K. De Wolf andere dateringen dan de gangbare voor de oudste delen naar voren geschoven namelijk respectievelijk 15de in plaats van 13de eeuw voor het koor en 13de in plaats van 14de eeuw voor de westelijke toren. Archeologisch en archivalisch onderzoek kunnen dit mogelijk bevestigen. Herhaaldelijke herstellingen en verbouwingen van de driebeukige kerk met transept en westelijke toren bemoeilijken immers een interpretatie op stijlgronden. Wegens verschillend bouwmateriaal noordelijke transeptarm waarschijnlijk uit het eerste kwart van de 15de eeuw en zuidelijk transeptarm uit de 16de of 17de eeuw. De heropbouw van de kerk waartoe besloten in 1600 duurde tot 1611; koor, schip en toren (afgebrand in 1602) kwamen opeenvolgend aan de beurt. De toren draagt een onvolledig jaartal 165? in ankers en 1725 op de sluitsteen van het portaal, verwijzend naar bouwingrepen. Jaartal 1722 op hoeksteen van zuidelijke zijbeuk aan westelijke gevelzijde, zou verwijzen naar aanpassing van kerk met toevoeging van de smalle zijbeuken. Wellicht verkreeg de middenbeuk zijn stucplafond met decoratie in Lodewijk XV-stijl in 1759 (zie datering op gewelfboog); aansluitend kerk in de tweede helft van de 18de eeuw uitgerust met een rijkelijke aankleding. In 1897 zou het vroeggotische koor een weinig geslaagde restauratie hebben ondergaan, voornamelijk van de steunberen en vensters, naar ontwerp van ingenieur Bouckaert (Gent). De nood aan een grotere kerkruimte, de slechte staat van het koor en de weinig gelukkige vroegere herstelling ervan leidden in 1912-1915 tot volgende oplossing voor uitbreiding van de kerk naar ontwerp van architect F. Van Damme (Geraardsbergen): koor 9 meter oostwaarts heropgebouwd met hergebruik van het afbraakmateriaal ervan en waarbij het driebeukig schip verlengd werd in neogotische stijl. Grondige restauratie volgens plannen van architect A. Bressers (Gent), uitgevoerd in 1964-65. Ingrijpende werken aan toren omvatten onder andere: vernieuwing van torengewelf op begane grond vervanging van galmborden, klokkenstoel, aanbrengen van betonvloeren en ringbalken op torenverdieping; nieuwe torentrap verplaatst van noord- naar zuidtravee; nieuwe portaaldeur en binnendeur van portaal; nieuw torenkruis, -haan en bol naar oud model. Nieuw bezetwerk rond vensters zijbeuken. Interieur herschilderd in 1936-37, in 1967 volgend op buitenrestauratiewerken en gepaard met decapering van heiligenbeelden; interieur laatst herschilderd in 1993.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukige kerk met vierkante westelijke toren, half ingebouwd tussen korte westtravee van zijbeuken (doopkapel in noorden); oud deel van schip van drie traveeën; uitspringend transept gevolgd door uitbreiding schip van twee traveeën en koor van drie traveeën met driezijdige sluiting. Vierkante westtoren van vier bouwlagen met gesloten karakter, aansluitend bij de laatromaanse kerkbouw; parement van zandsteenblokken, regelmatiger van vorm op bovenste verdieping, binnenmetselwerk van veldsteen met bakstenen herstelling bovenin. Door verhoging grondniveau sterk verlaagde sokkel met afschuining. Portaal met zandstenen negblokken, hardstenen latei en boog van bovenlicht met 1725 in sluitsteen. Kleine spitsbogige galmgaten op omlopende waterlijst. Ingesnoerde achtzijdige leien torenspits met torenkruis. Laag reikend en geknikt leien zadeldak boven het oudste deel van het schip; één zuidelijke dakkapel belicht het doksaal; hoger jongere deel van het schip onder drie parallelle zadeldaken. Lage zijbeuken van baksteen op zandstenen plint met dito hoekkettingen; bepleisterde omlijstingen met oren rondom de segmentboogvensters. Noordelijk transept met volledig zandstenen gevels, bakstenen zuidelijk transept met zandstenen speklagen; spitsbooglicht in puntgevel van beide transeptarmen. Speklagen hernomen in de neogotische uitbreiding zowel van zijbeuken als voor de sacristie in de noordoostelijk kooroksel. Merkwaardige rij gesculpteerde kraagstenen met maskerkoppen onder daklijst van verplaatst koor.

Interieur

Bepleisterd en geschilderd kerkinterieur; vrijgelegde natuurstenen nis (?) onder brede bakstenen boog in westwand van noordelijke transept. Middenbeuk met tonvormige overwelving, stucdecoratie in rococostijl, gedateerd 1759 in cartouche boven rondboog op scheiding met verlengstuk van schip; vrij gedrongen hardstenen zuilen op achthoekige basis (enkele met bepleisterde schacht) en spitsbogige scheibogen; schuin afgedekte zijbeuken. Neogotische uitbreiding schip en koor onder spits houten tongewelf. Bij restauratie circa 1965 vernieuwd kruisribgewelf op benedenverdieping toren; spitsbogig geopend naar middenbeuk.

Mobilair

Acht schilderijen, portretbustes van vier evangelisten en vier kerkvaders door Frans de Gernier, van 1786.

Houten heiligenbeelden, sedert circa 1965 gedecapeerd: beeld van Heilige Ursmarus, hout, 17de eeuw. Jezusbeeld aan kruis uit de 17de eeuw; 17de-eeuws beeld van God de Vader afkomstig van hoofdaltaar; meerdere beelden (engeltjes en twee bustes) afkomstig van 18de-eeuwse zijaltaren; overige heiligenbeelden voornamelijk uit 19de eeuw.

18de-eeuws houten tabernakel afkomstig van zijaltaar. 18de-eeuws koorgestoelte. Fraai uitgewerkte houten bekleding van vroegere koorhoeken met kruising door Egidius de Ville (Geraardsbergen) met chronogrammen 1766. Eiken lambrisering van zijbeuken met zitbanken en ingemaakte kasten uitgevoerd circa 1770 door Jan Michiels; lambrisering onder doksaal van 1762 door Egidius de Ville. Fraaie houten communiebank in rococostijl van 1762, door Jan Michiels (Velzeke); centraal paneel van communiebankdeur heden verwerkt in hoofdaltaar en evenals de kerkmeestersbanken vervaardigd door J. Michiels. Preekstoel in Lodewijk XV-stijl, met chronogrammen 1763, door Jan en Egidius de Ville. Twee biechtstoelen in Lodewijk XV-stijl uit de tweede helft van de 18de eeuw (waarschijnlijk 1771 en 1779 door Egidius de Ville, mogelijk één van Jan Michiels). Opmerkelijke balustrade (1778) van doksaal door Egidius de Ville. Oorspronkelijk orgel gebouwd door L.B. Van Peteghem (Gent) in 1779-80. In 1967 ingrijpend verbouwd en vernieuwd door firma Jos Loncke & zonen (Esen).

Romaanse doopvont in blauwe hardsteen, uit de 12de of 13de eeuw. Glasramen van H. Coppejans (Gent), twee van 1947, drie van 1951. Twee grafstenen heden in zijwand kerkportaal: witmarmeren grafsteen in hardstenen omlijsting van E.H. C. Van Ongevalle † 1754; hardstenen grafsteen van J.O. Van der Meere † 1788; hardstenen grafstenen verwerkt in de kerkvloer onder meer van 1685.