Betonnen pantserfort (21ha) in de buitenste fortengordel van de vesting Antwerpen uit de periode 1906-1914. Het fort van Koningshooikt is één van de laatst gebouwde forten rond Antwerpen.

Het fort van Koningshooikt is ontstaan in de laatste fase van de vervollediging van de buitenste fortengordel (1906-1914) rond Antwerpen. In die periode werden in totaal 25 forten en schansen aan de buitenste fortengordel toegevoegd, waarvan de meeste bewaard zijn gebleven. Zeldzaam zijn ze dus niet. Boven de fortingang is de datering '1908' aangebracht, hoewel de bouw aan het fort in 1909 begon en zeker tot 1914 duurde. Samen met het fort van Oelegem is Koningshooikt het laatst gebouwde fort van de vesting Antwerpen. Het fort van Koningshooikt vervolledigde de ruimte tussen de nabijgelegen schans Tallaart en de halve schansen Dorpveld/Bosbeek.

Grondplan: samengevoegde caponnières

Kenmerkend aan forten van dit type was de organisatie van de grachtverdediging vanuit de hoekpunten van het forteiland. Daar lagen de caponnières, gebouwen met kanonnen die zowel de zijkant als de gracht langs de aanvalszijde konden verdedigen. Bij forten van een ander type was de grachtverdediging opgesplitst tussen een hoofdcaponnière voor de gracht langs de aanvalszijde en halve caponnières voor de zijgrachten. Bij het fort van Koningshooikt lag de aanvalszijde in het zuidoosten. Voor de lange afstandsverdediging was het fort van Koningshooikt met tien gepantserde geschutkoepels uitgerust. Als fort van eerste orde telde het meer kanonnen en houwitsers, variërend tussen 5,7cm en 15cm kalibers.

De hoofdstructuur bestond uit een traditorebatterij (ingang), een keelfrontgebouw, centraal gedeelte en een hoofdfrontgebouw aan de aanvalszijde. Vanuit het hoofdfrontgebouw vertrokken ondergrondse gangen naar de hoekpunten van het forteiland. Alle gebouwen waren bomvrij, wat wil zeggen dat ze een beschieting met 28cm kalibers konden weerstaan. Met dat doel voor ogen was het volledige fort in beton. Gewelven van 2,5m dik en robuuste buitenmuren moesten de bomvrijheid garanderen. Sommige niet dragende binnenmuren waren in baksteen.

Oorlogsschade

Tijdens de begindagen van de Eerste Wereldoorlog trad het fort van Koningshooikt in werking. Samen met de forten van Breendonk, Duffel, Walem en Sint-Katelijne-Waver raakte het fort van Koningshooikt betrokken bij de eerste belegering van de vesting Antwerpen vanaf 28 september tot 2 oktober 1914. Zeventien projectielen troffen het fort. Nadat het grootste deel van de manschappen het fort op 2 oktober ontvluchtte, werd ook de rest geëvacueerd, met het idee om met behulp van versterkingen het fort even later opnieuw in te nemen. Daarom werd het overblijvende materieel niet vernietigd. Op 2 oktober in de avond bezetten Duitse troepen het fort. Op vijf plaatsen hadden projectielen de gewelven doorboord en drie van de tien geschutkoepels waren uitgeschakeld (Gils 2014, 169). Afgezien van enkele herstellingen is de oorlogsschade nog altijd zichtbaar. Duitse opschriften over de functie van de binnenruimtes van het fort getuigen van de Duitse bezetting tijdens de wereldoorlogen.

Een schakel in de KW-linie

In de jaren 1930 herbekeek de militaire leiding de rol van de vesting Antwerpen. De forten van de buitenste fortengordel werden naar infanteriesteunpunten omgevormd. Sommigen kregen een plaats in nieuwe bunkerlinies. Het fort van Koningshooikt vormde het scharnierpunt tussen de vesting Antwerpen en de nieuwe KW-linie, een noord-zuid georiënteerde bunkerlinie tussen Koningshooikt en Waver. De eerste bunker van de linie ligt net buiten het fort.

Huidige toestand

Interessant aan het fort van Koningshooikt is zijn uitstekend bewaarde buitenglacis. Het gebouwencomplex van het betonnen pantserfort is nog volledig, maar het geheel is aangetast door sinds de jaren 1960 toegevoegde bouwvolumes. Aan de buitenzijde oogt het geheel niet als een fort. De visserhuisjes doen meer aan een visdomein denken. Alleen de toegang en de grootte van het domein verwijzen nog naar het forteiland, maar de horecazaal daarnaast doet daar dan weer afbreuk aan. Door de storende toevoegingen is het fort van Koningshooikt minder representatief voor een fort als vestingbouwkundig werk. Ook het microreliëf op het forteiland is verstoord. De aanaardingen zijn beschadigd door voertuigen of deels weg gegraven.

Het fort van Koningshooikt is een overwinteringsplaats voor vleermuizen. Het behoort tot de Speciale Beschermingszone (habitatrichtlijngebied) voor vleermuizen.