beschermd cultuurhistorisch landschap
Vallei van de Molenbeek: fase 2
beschermd cultuurhistorisch landschap van tot heden
- ID
- 8782
- URI
- https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/8782
Besluiten
Vallei van de Molenbeek: fase II
nietigverklaringen: 15-04-2010 ID: 11289
Beschrijving
Het zuidelijk deel van de vallei van de Molenbeek te Aaigem, Haaltert, Kerksen en Heldergem is beschermd als landschap (fase 2). De tweede fase betreft het valleigebied met ruimere omgeving gelegen tussen de Gotegemmolen en Oud-Dorp te Haaltert, aansluitend op het beschermde landschap van de Molenbeekvallei - fase 1. De als monument beschermde watermolen Engelse Molen maakt geen deel uit van de bescherming. Deze bescherming werd gedeeltelijk vernietigd door een arrest van de Raad van State van 15 april 2010, waarbij perceel 191a (Haaltert, 3e afdeling, sectie A) uit de afbakening werd gehaald.
Waarden
De vallei van de Molenbeek fase II is beschermd als landschap omwille van het algemene belang gevormd door de:esthetische waarde
De Molenbeekvallei ter hoogte van Erpe-Mere en Haaltert (Heldergem) vormt een gaaf ruraal en reliëfrijk landschap dat gestructureerd wordt door de sterk meanderende waterloop. Naast de vallei van de Molenbeek komen er in het gebied nog twee kortere valleien voor, die gevormd worden door de zij bekenHolbeek en Vorsinckbeek.De steilere hellingen, depressies en de beekvallei worden hoofdzakelijk als grasland gebruikt, waarbij deze percelen vaak door levende hagen, knotbomenrijen en opgaande bomen omheind zijn. Plaatselijk komen er in de vallei ook enkele poelen en vijvers voor.
De hoger gelegen delen buiten de valleien zijn gekenmerkt door zachte hellingen en open akkers met weinig of geen perceelsrandbegroeiing.
Het contrast tussen de hoger gelegen open ruggen en de beslotenheid van de vallei met haar graslanden omsloten door hagen- en houtkantenpatroon vormt een markante terreinovergang in het landschap die de belevingswaarde van het landschap sterk bepalen.
Dit alles maakt dat het voorgestelde landschap door haar cultuurrijk verleden en de rijke afwisseling aan elementen een boeiend geheel vormt.
historische waarde
Het landschap rond de Molenbeek heeft zijn historische landschapsopbouw gaaf en herkenbaar behouden.De eerste ontginningssporen in het gebied kan men op basis van archeologische vondsten terugbrengen tot de Gallo-Romeinse periode en mogelijk zelfs vroeger.
Niettegenstaande deze eerste ontginningen de aanzet vormden tot het ontstaan van het cultuurlandschap zoals wij dit nu kennen waren zij evenwel van dergelijke kleine schaal dat de impact op het natuurlijke landschap en dus het landschapsbeeld te verwaarlozen was.
Het is dan ook pas vanaf de volle middeleeuwen dat de ontginningen meer en meer het landschapsbeeld zouden gaan bepalen. Zo ontstonden al snel de eerste kouters, als grote aaneengesloten bouwlanden, en kort daarop volgden de velden, waarvan de toponiemen de verschillende delen aanduiden. De steeds aanhoudende gronddruk maakte evenwel dat dit nog niet volstond, zodat ook minder goede gronden ontgonnen werden, wat het ontstaan gaf aan de meers- en broekgebieden die bestonden uit omhaagde natte graslanden, hooilanden en hier en daar geprivatiseerde bosjes.
Het ontginningslandschap dat hieruit ontstond bestaat dan ook uit een afwisseling van kouters, velden, meers- en broekgebieden.
Van cultuurhistorisch belang in het landschap is ook de aanwezigheid van de relicten van het vroegere traditionele bodemgebruik, zoals de restanten van vlasrootputten, hooilanden, middelhout en kapgrienden (wijmenteelt), alsook van lineaire landschapselementen, waaronder houtkanten, hagen en knotbomenrijen die verwijzen naar het vroegere agrarische gebruik en het specifiek houtgebruik buiten bosverband.
Een ander belangrijk cultuurhistorisch element is de vrij gave bewaring van een grote dichtheid aan kleine en landelijke wegen in het gebied, waardoor de vallei en de valleiranden door tal van dergelijke wegen doorsneden wordt. Sommige van deze wegen hebben zich bovendien ontwikkeld tot diepe holle wegen. Op de leemruggen zelf treft men tal van veld- en kerkwegels aan.
Het landschap vormt ook de historische context van de talrijk omliggende (dries-) nederzettingen, de nog bestaande historische hoeves met huiskavel en omhaagde boomgaard, en van de monumentale watermolen. Het meest opvallende bouwwerk binnen de vallei is hierbij de beschermde Engelsmolen, die deel uitmaakt van de talrijke molensites langs de Molenbeekvallei.
De aanwezige relicten, kaartmateriaal en het verrichte historisch onderzoek toont aan dat het voorgestelde landschap tot de oudste en vrij gaaf bewaarde ontginningslandschappen behoort, wat de cultuurhistorische waarde van dit landschap verder onderbouwt.
natuurwetenschappelijke waarde
De vallei van de Molenbeek kenmerkt zich door een markante terreinovergang, bestaande uit de asymmetrische vallei met alluviale en colluviale, soms venige afzettingen in de laagst gelegen delen.Plaatselijk komen er aan de voet van de valleiwanden bronzones en stuwwaterverschijnselen voor, waardoor een heel aantal zeldzame plantensoorten typerend zijn voor bronbossen en vochtige graslanden in het gebied kunnen aangetroffen worden.
Als bostype in het gebied is het alluviaal elzenrijk essen-iepenbos het meest verspreide bostype, het is in het gebied het best ontwikkeld in het Vorsinckbos. Dit is dan ook het bos dat sinds de 18de eeuw ononderbroken bestaan heeft.
De botanisch interessantste graslanden treft men aan op vochtige tot natte bodems, met name in de vallei, of op de steilere valleiwanden. De meest waardevolle graslanden behoren hierbij tot het dotterbloemverbond.
In het gebied komen ook talrijke interessante lineaire landschapselementen voor fauna en flora voor, zoals houtkanten, hagen, knotbomenrijen en de oeverwalgronden van de Molenbeek, waarbij zeer zeldzame oevervegetaties aangetroffen kunnen worden. De grazige taluds, perceelsranden en wegbermen zijn vaak eveneens vegetatiekundig zeer interessant.
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Vallei van de Molenbeek: fase 2 [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/8782 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Contact
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.