De kapel Sint-Pieters is een romaanse kapel, waarvan de plattegrond een zaalkerk beschrijft met een schip van twee traveeën en een koor van een rechte travee met vlakke sluiting. De kapel ligt te midden van een rijke boomgaard en langsheen de oostzijde van een driehoekig pleintje waar vier veldwegen elkaar kruisen. Om haar heen groeperen zich een aantal dorpswoningen. De kapel wordt omgeven door een kerkhof met haagafsluiting.

Historiek

Vóór het einde van de 13de eeuw (terminus ante quem naar de oudste grafsteen in de kapel) werd in Heurne een quarta-capella gesticht, afhankelijk van de kerk van Vechmaal, met Sint-Pieter als patroonheilige. De aanwezigheid van de grafstenen van de heren van Heurne doet vermoeden dat zij de stichters waren. Het patronaatsrecht, oorspronkelijk in handen van het kapittel van het Luikse Sint-Martinuskapittel, kwam in de 15de eeuw in bezit van de door het kapittel aangestelde vicaris van Vechmaal. Aanvankelijk werd de kapel bediend door een residerende rector, maar vanaf de 16de eeuw nam de pastoor van Vechmaal de meeste diensten waar.

In 1554 werd een nieuw portaal aangebracht. Mogelijk werd dan het roosvenster boven het portaal geplaatst en de oorspronkelijke vensters vervangen door mergelstenen vensters met gotische profilering, waarvan resten van de omlijsting in het schip bewaard bleven. In 1628 werden het koor en het altaar als vernield vermeld; de oorzaak hiervan is niet bekend. Een datering 1662 in de oostelijke gevel van het koor verwijst naar de heropbouw van dit gedeelte. De thans duidelijke scheiding tussen schip en koor dateert uit deze periode, evenals de resten van de mergelstenen omlijsting van de rondboogvensters. In de 17de eeuw en in 1725 werden dakwerken uitgevoerd. In de 18de eeuw werden de vensters vervangen door de huidige, kalkstenen vensters. Dit gebeurde waarschijnlijk gelijktijdig met de bepleistering en decoratie van het interieur, welke werken door een chronogram 1752 gedateerd zijn. Verdere restauraties volgden in 1906 (dakwerken) en 1971-1973 (herstelling van de toren); bij laatstgenoemde restauratie werd een later toegevoegd, bakstenen portaal afgebroken, en de toren en het dak hersteld. Een grondige restauratie gebeurde in 1989-1990 onder leiding van P. Stevens (Hasselt).

De kapel heeft altijd een centrale functie vervuld in de dorpsgemeenschap: de schepenbank van Heurne, in de 18de eeuw opgeslorpt door de schepenbank van Vechmaal, vergaderde onder een linde die vóór de kapel stond. De hoeve de Bellefroid is onmiddellijk naast het heiligdom te situeren, een rechtstreeks pad leidt naar het kasteel van Heurne.

Beschrijving

De kapel werd opgetrokken in silex. De venster- en deuromlijstingen en de hoekblokken werden uitgevoerd in mergelsteen uit de groeven van de streek. Waar de muurpartijen het uiteinde van het dak, met leistenen bedekt, dragen, werden enkele lagen in baksteen aangebracht. De westzijde van de kapel draagt een vierkante toren met een ingesnoerde, achtzijdige naaldspits als bekroning.

In de beuk werden de kleine rondbogige vensters vervangen door grotere ramen met gotische profilering (spoor buitenmuur zuidzijde). Wellicht gebeurde dit gelijktijdig met het aanbrengen van een rosasvenster in de westgevel (nu toegemetst).

Het 17de-eeuws koor werd, blijkens sporen in de zuid- en noordmuur verlicht door twee rondbogige vensters. In de tweede helft van de 18de eeuw werden er grote ramen met een segmentboogvormige bekroning en zware negblokken als stijlen zowel in de beuk als het koor aangebracht.

De binnenruimte werd met stucwerk in rococostijl gedecoreerd. Een chronogram op de moerbalk tussen het koor en de beuk luidt als volgt: “IN GLORIAM CEPHAE DECOROB” (1752). De overdekking gebeurt door middel van een vlakke zoldering.

Mobilair

• beeld van Sint-Lucia, gepolychromeerd hout, Meester van de heilige Lucia van Oostham, gothico-renaissance (1530-1540)
• beeld van Sint-Petrus, gepolychromeerd hout (eind 16de-begin 17de eeuw)
• beeld van Sint-Leonardus, geperst karton (eerste helft 18de eeuw)
• calvariekruis, hout, oorspronkelijk gepolychromeerd (17de eeuw?)
• portiekaltaar, aan weerszijde geflankeerd door een lambrisering, beschilderd en gemarmerd hout (4de kwart 18de eeuw), gerestaureerd in 1845 volgens een datering bovenaan het altaar
• preekstoel, thans gebruikt als altaar, eik (tweede helft 18de eeuw)
• doksaal met balustrade, eik (18de eeuw)
• decoratieve plafondbeschildering en florale motieven in de vensternissen
• kerkbanken, eik (eerste helft 19de eeuw)
• grafsteen met persoonsvoorstelling van Daniel van Hinnisdael, genaamd de Horne (+ 1298)
• grafsteen van de familie de Bellefroid, onder meer Robertus de Belfroid, schout en schepen van Vechmaal (+ 17..), Maria Hamonts, zijn echtgenote (+ 1751) en Petrus de Belfroid, schout van Vechmaal (+ 1770)
• grafsteen van de familie Bosch (1723)