erfgoedobject

Parochiekerk Heilig Kruis

bouwkundig element
ID
15459
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15459

Juridische gevolgen

Beschrijving

Ruime kruiskerk te midden van de dorpskom, met aan de zuidzijde een gekasseide parking en aan de noordoostzijde een plantsoentje waarin onder meer de vroegere schandpaal en twee arduinen grensstenen met inscripties "Staeten Bodem" en "S'coning Bodem".

Historiek

Circa 1220 wordt de romaanse kerk vervangen door een grotere, in gotische stijl, met drie beuken, middentoren en vlak gesloten koor. Deze wordt in 1548 merkelijk verruimd door toevoeging van transeptarmen, zijkoren en een uitgebreid hoofdkoor. Na een grote brand in 1592 en belangrijke herstellingen in 1612, 1613 en 1629 brengt men in 1651 de noordelijke zijbeuk onder één dakhelling met de middenbeuk. In 1686 wordt de zuidelijke zijbeuk afgebroken en vervangen door een veel hogere; ook voegt men er een nieuwe sacristie aan toe. In 1767 en in 1769 overwelven de gebroeders Jacob en Frans Schoonvliet de benedenkerk. Hierna volgen verschillende verminkingen: 1804 afkappen van de hogelkapitelen en bezetten van de zuilen; 1828 en 1835 dichtmetselen van de koorvensters. In bouwvallige toestand geraakt en te klein geworden, volgt in 1897 een vergroting en grondige restauratie in de oorspronkelijke stijl door architect Jules Goethals (Aalst) (de plannen van architect Edmond Serrure werden reeds in 1871 verworpen).

Beschrijving

Driebeukige kruiskerk van zes traveeën met achtkantige vieringtoren en drie oostelijke koren van drie traveeën met polygonale apsis. Tegen het zuidkoor leunt een rechthoekige sacristie aan. Ronde traptoren in zuideroksel van transeptarm en koor.

Basilicale kerk van baksteen met verwerking van natuursteen aan plint, steunberen en venstertracéring. Toren van gekantrechte zandsteen. Benedenkerk met voor de lijn van de zijbeuken uitspringend portaal met polygonaal torentje naar het doksaal. De travee van de zijbeuken zijn elk afzonderlijk gevat onder een zadeldakje. Kleine vierkante aanbouw (portaaltje) tegen de vierde travee aan weerszijden; tegen de tweede noordelijke travee een polygonale doopkapel.

De zijbeuken, transeptarmen en koren bezitten ruime spitsboogvensters; de middenbeuk gekoppelde spitsbogige bovenlichten. Typische geprofileerde kraagstenen van baksteen onder de kroonlijst. Achtkantige vroeggotische vieringtoren op vierkante basis. Spitsbogige galmgaten onder de waterlijst die over de penanten loopt. Afgeronde kraagstenen onder de ingesnoerde naaldspits. In de buitenmuur van het Noordelijke zijkoor, twee bewaarde kruiswegpanelen van terracotta.

Interieur

Interieur met hardstenen zuilen voorzien van hogelkapitelen; spitsbogige scheibogen met platte band geflankeerd door twee rolstaven. Bakstenen kruisribgewelven met zandstenen ribben.

Mobilair

Vijf neogotische altaren (1898, J. Goethals); biechtstoelen (respectievelijk 1742, Adriaan Nijs, 1793, Jan Thierens en J.B. De Mol, 1840, neogotisch); communiebank (eerste kwart van de 18de eeuw, A. Nijs); doopvont (1834); preekstoel (1847, J. Bouwens).

  • ANNAERT F.J., Stekene en zijne kerk, Gent, 1898.
  • VANDENBUSSCHE C.-VERSCHRAEGEN H., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische Bedehuizen, provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Gent, VII, p. 61-65.

Bron: DEMEY A. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Sint-Niklaas, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 7n2 (S-T), Brussel - Gent.
Auteurs: Demey, Anthony
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Bouwhistorisch onderzoek en nieuwe inzichten in de middeleeuwse baksteenbouw in het Waasland hebben geleid tot een herziening van de bouwgeschiedenis van de kerk.

Sporen van een romaanse voorganger in steen zijn nog niet aangetroffen. De kern van het huidige gebouw is een bakstenen kerk uit de 13de eeuw. De voorgestelde datering rond 1220 kan niet meer worden aangehouden, maar moet door de herziene datering van de kerk in Belsele (Sint-Niklaas) minstens worden verruimd tot de jaren 1260. De gotische kerk uit de 13de eeuw omvatte een driebeukig schip met basilicale opstand, een transept, een kruisingstoren en een vermoedelijk vlak afgesloten koor. Uit negatiefsporen op de torenwand boven de gewelven van het transept blijkt dat deze kerk was overdekt met een spits tongewelf. De in 1897 verdwenen westgevel van het schip had in de gevelpunt spaarvelden met gehalveerde spitse drielobben.

Van de 13de-eeuwse kruiskerk resten het sterk historiserend gerestaureerde middenschip, de west- en oostmuren van het transept tussen de toren en de 16de-eeuwse uitbreiding, en de toren. Het onderste niveau van de achthoek met parement in Ledesteen behoort tot de bouwfase uit de 13de eeuw. De verdieping met de galmgaten is 14de-eeuws.

Bij opgravingen in 1992 werden de 13de-eeuwse bakstenen funderingssokkels gevonden van de zuilen in het middenschip. De kruisingstoren is achter het buitenparement in Ledesteen volledig in baksteen, met trompen gevormd door overkragende rongbogen. Boven de gewelven van het transept zijn de balkgaten bewaard van de verdwenen sporenkap uit de 13de eeuw.

  • DE BRANT L. 1993: H. Kruiskerk Stekene. Verslag van het archeologisch onderzoek september 1992, d'Euzie 12.1, 31-46.
  • DEBONNE V. 2020: Van natuursteen naar baksteen. De parochiekerken van Daknam en Eksaarde, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 123, 111-113.
  • TIREZ L. 1998: Een groeiende parochie. Pastoor Longueville en architect Serrue, d'Euzie 17.1-2, 42-62.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Heilig Kruis [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15459 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.