Gelegen ten oosten van het plein, ten noorden deels afgebakend door de Hoornstraat, deels door de voormalige kerktuin, ten oosten door de kerkhoftuin en de "Oranjerie Sint-Walburga", de voormalige brouwerij van het jezuïetencomplex, en ten zuiden door de schoolvleugel van het "Lyceum Hemelsdaele". Georiënteerde jezuïetenkerk van het basilicale type maar zonder transept. Fraai doch sober voorbeeld van typische contrareformatorische barokkerk uit de Zuidelijke Nederlanden van de 17de eeuw.

Circa 1240: stichting van de Sint-Walburgaparochie als afscheiding van die van Sint-Salvators. De oorspronkelijke parochiekerk ligt op de hoek van Ridders- en Sint-Walburgastraat, gesticht als grafelijke kapel gewijd aan de Heilige Walburga. De gotische kerk wordt afgebeeld bij Marcus Gerards (1562).

1596: de jezuïeten, sedert 1575 gevestigd in huis "De Lecke" en aanpalende panden op de hoek van de Wapenmakers- en de Sint-Walburgastraat, zoeken na de godsdiensttroebelen onderdak op het Sint-Maartensplein en bouwen er ter hoogte van het koetsgebouw van nummer 5, een kapel. Wegens plaatsgebrek wordt algauw de bouw aangevat van een kerk met college, klooster, kapel en tuin, gelegen tussen Sint-Maartensplein, Hoorn-, Kandelaar- en Boomgaardstraat, en Verversdijk zie Verversdijk.

1619-1641: bouw van de kerk naar ontwerp van de Brugse jezuïet-architect P. Huyssens (1577-1637), na diens dood verdergezet door medebroeder J. Boulé. Als werknemers zijn onder meer J. Pype voor de funderingen, G. de Lippe, R. Houtrick en J. Coppet voor de ruwbouw gekend. Financiële steun komt van het Brugse Vrije, de stad, de abt van Sint-Pieters te Gent, het bisdom en vele families. De oorspronkelijke plannen van Huyssens - onder meer wat de toren, gewelf en de vensters van de middenbeuk betreffen - zijn echter wegens geldgebrek en naijver tussen de jezuïeten van Brugge en Antwerpen niet volledig uitgevoerd.

1642: inwijding van het bedehuis door Mgr. Nicolas de Haudrion, opgedragen aan de Heilige Franciscus Xaverius zie beeld boven portaal, wiens relieken in 1630 naar Brugge waren gebracht.

1773: de jezuïetensociëteit wordt bij keizerlijk decreet ontbonden en de kerk gesloten.

1777: omwille van de bouwvalligheid van de voormalige parochiekerk, kennen Mgr. Caïmo en keizerin Maria Theresia de voormalige jezuïetenkerk toe aan de Sint-Walburgaparochie; die eveneens de toestemming krijgt de oude parochiekerk af te breken (1781), het materiaal te verkopen en de opbrengst te gebruiken om de vervallen jezuïetenkerk te restaureren. Er is onder meer sprake om de rococobovenbouw van de toren van de oude kerk, die pas uit 1766 dateerde, op de onvoltooide toren van de nieuwe Sint-Walburgakerk te plaatsen, wat uiteindelijk niet is doorgevoerd. Vermoedelijk zijn in de loop van het vierde kwart van de 18de eeuw ook de kerkmeesterkamers ten zuiden van de kerk aangebouwd.

1778: in de hoop dat de kerk uitgeroepen wordt tot kapittelkerk, geven de kerkmeesters van de Sint-Walburgaparochie aan beeldhouwer-architect H. Pulinx de opdracht plannen te tekenen om een koorgestoelte te plaatsen in het kleine koor en om het noordelijk trappenhuis als doopkapel in te richten.

1779: inhuldiging van de voormalige jezuïetenkerk als parochiekerk en translatio van de relieken van Heilige Walburga.

1796: de kerk wordt door de Fransen in beslag genomen en gebruikt als Tempel van de Wet.

1804: de kerk krijgt haar eigenlijke functie terug doch onder de naam "Sint-Donaaskerk" na de translatio van diens relieken uit de afgebroken, gelijknamige kerk op de Burg.

1841-1851: gevelrestauratie. 1854: officiële toekenning van de huidige naam. 1918: zware beschadigingen voornamelijk aan noordbeuk na bominslag. 1961-1963: restauratie van de daken, steunberen, kroonlijsten en raamomlijstingen naar ontwerp van ingenieur-architect J. Verbeke (Brugge).

1967-1973: restauratie van voor-, zijgevels, toren en crypte waarbij verweerde materialen worden vervangen.

1978-1980: interieurrestauratie onder meer herschilderen.

Huidige plattegrond ontvouwt: een driebeukig schip van zeven traveeën en ingebouwd koor met één travee en apsis; zijbeuken met rechte sluiting; crypte; in kooras, toren op vierkante plattegrond; in het verlengde van de zijbeuken, links vierkante sacristie en twee kerkmeesterskamers, rechts gang en kapel. Ter hoogte van de eerste travee van de zijbeuken, bijgebouwen op vierkante plattegrond met l. doopkapel en rechts trap naar doksaal.

Materialen. Baksteenbouw met gebruik van zandsteen voor het voorgevelparement Massangis al restauratiemateriaal. Voor het interieur: Balegemse witsteen (eerste bouwlaag) en zandsteen (hogere lagen); muren in baksteen met zandstenen parement. Geheel onder leien zadel- en lessenaarsdaken.

Kerk toegankelijk via 5 treden, geflankeerd door twee afgeronde schamppalen. Westgevel vertoont duidelijke invloeden van de Il Gesù-kerk in Rome - zie Huyssens' verblijf in Rome van 1626 tot 1628! - onder meer door tweeledige opbouw doch met verticaliserende verhoudingen en plastische uitwerking. Hoge onderbouw met ritmerende gekoppelde hoekpilasters en pilasters met driekwartzuilen aan weerszij van de middentravee, alle met geprofileerde basementen en verfijnde Corinthische kapitelen; aflijnend gekornist entablement met datum van wijding "1643". Hoger opgetrokken middentravee met analoge opstand onder een sterk geprofileerd en gekornist hoofgestel bekroond door een gebroken driehoekig fronton tussen postamenten met siervazen en bronzen kruisbeeld uit de 19de eeuw. Flankerende vleugelstukken met sierlijke voluten met kandelaberbekroning. Portiektravee met composietkapitelen en fronton, doorbroken door nis met beeld van Heilige Franciscus Xaverius (kopie van de jaren 1970); op archivolt van rondboogingang, opschrift "Den Heilige Franciscus Xaverius besonderen patroon tegen de peste / aengenomen door het magistraet der stad Brugge ten jaere 1666" en op bekronende architraaf, een versierde fries met cartouche voorzien van opschrift "D.O.M. / et / S.Francisco Xaverio / sacrum". Ter hoogte van de zijbeuken, op plint l., steenhouwersmerken uit de eerste helft van de 17de eeuw onder meer te identificeren met familie Nopère (Arquennes); rondboognis ingeschreven in een geprofileerde omlijsting met schelpvormige sluitsteen onder druiplijst; rechthoekig venster in geprofileerde omlijsting met neuten en bekronend halfrond fronton op gegroefde consoles.

Flankerende bakstenen aanbouwen met houten poort op 5 treden in geprofileerde omlijsting met oren, sluitsteen en bekronend halfrond fronton op gegroefde consoles. Natuurstenen hoekblokken. Rechthoekige vensters in natuurstenen omlijstingen met oren, neuten en druiplijst. Zijgevel links met oculus; achtergevel met vensters zie voorgevel; ijzeren harnassen voor glas in lood.

Zijgevels - zichtbaar van Hoornstraat - zijn ter hoogte van zijbeuken geleed door steunberen met natuurstenen hoekblokken. Segmentboogvensters in natuurstenen omlijstingen met druiplijst; aflijnende natuurstenen kroonlijst op modillons. Ter hoogte van de middenbeuk, geritmeerd door luchtbogen met arduinen rollaag en op natuurstenen pilaster; natuurstenen kordonlijst met steigergaten en dito kroonlijst. Op zuidgevel, metselteken van verglaasde baksteen in vorm van zespuntige ster.

Vierkante toren: massieve bakstenen romp aan zuidzijde doorbroken door drie beluikte segmentboogopeningen in bepleisterde omlijsting. Klokkenverdieping van Doornikse steen is per zijde voorzien van galmgat in geprofileerde omlijsting met paneelwerk, halfrond fronton en ordonnerende pilasters. Leien tentdak met torenkap en pumeel.

Interieur. Schip met tweeledige opstand: met cassetten versierde rondboogarcade op zuilen met composietkapiteel en achthoekige basis; in de zwikken, consoles die de met cartouches en grotesken verrijkte gordelbogen opvangen. Boven de versneden architraaf, licht getoogde vensters in geprofileerde omlijstingen met oren. Kruisribgewelf. Overgang naar apsis door bredere gordelboog; apsis omgeven door vier pilasters met kapitelen voorzien van zwaar geprofileerde voluten en acanthusbladen. Straalgewelf met rijke stucversiering. In de zijbeuken, kruisribgewelven met gewelfsleutels waarin zevenpuntige ster, aan zijgevelzijde opgevangen door pilasters; gewelven in zijkoren met uitgewerkte stucversiering en erin verwerkte Mariamonogram (ten noorden) en Christusmonogram (ten zuiden).

Mobilair. Schilderijen. In zijbeuken en boven doksaal, 14 schilderijen van de "15 Mysteriën van de Rozenkrans" uit de omgeving van J. Garemijn, circa 1750. "Verheerlijking van Heilige Sacrament" van J. Garemijn, circa 1740; "Kroning van Onze-Lieve-Vrouw" van E. Quellinus de Jonge, tweede helft van de 17de eeuw; "Bewening van Christus" van J. Odevaere, 1812; "Verrijzenis" van J. Suvée (tweede helft van de 18de eeuw); "Visioen van Sint-Ignatius" van P. Cassiers; een drieluik met "Onze-Lieve-Vrouw van de Droge Boom" van P. Claeissens, 1620; anoniem doek met "Heilige Domenicus die Kind geneest".

Altaren. Monumentaal, marmeren hoogaltaar van J. Cocx, gewijd in 1643 met beeld van Heilige Walburga, door Houvenaegel, 1842; boven de portalen, bustes van Heilige Franciscus Xaverius en Heilige Franciscus Borgia, en beelden van Heilige Louis van Gonzaga en Heilige Stanislas Kostka. Epitaaf van Michaël Grimaldi. Noordelijk zijaltaar van P. Verbruggen van 1657 met twee barokportalen, beelden van Heilige Catherina, Heilige Ursula, Heilige Jozef met Kind, een Madonna-van-de-tuin (eerste helft van de 16de eeuw) en een beeldengroep van Heilige Anna en Maria (tweede helft van de 17de eeuw). Zuidelijk zijaltaar gebeiteld door P. Verbruggen in 1669 met eikenhouten deuren, en beelden van Heilige Petrus, Heilige Paulus, Heilige Rochus.

Meubilair. Witmarmeren communiebank, door H. Verbruggen, 1695. Biechtstoelen in classicerende stijl, 1802. Eikenhouten koorbanken en communiebank uit de tweede helft van de 18de eeuw. Barokpreekstoel van A. Quellinus de Jonge, 1670, naar iconografie van pater Hesius. Doksaal en ingangsportaal naar ontwerp van P. de Cocks, 1763, doch vermoedelijk pas uitgevoerd in 1834.

Orgel begonnen in 1735 door C. Cacheux en voltooid door J.B. Frémat in 1739; versierd met beelden van gracieuze vrouwen en Jezus op de Wereldbol.

Crypte, toegankelijk via poortje met opschrift "IHS / Locus sepulcralis / patrum soc. jesu / et ecclesiae sancti / Francisci Xaverii / benefactorum" in kerkhoftuin, op rechthoekig grondplan, overkluisd door middel van kruisgewelven op arduinen zuil; grafplaten onder meer van parochianen.