Historisch overzicht

Het Prinsenhof is het voormalige Gentse stadpaleis van de Bourgondische hertogen dat zijn naam ontleent aan het feit dat de later keizer Karel V er in 1500 geboren is.

Het Prinsenhof kent zijn oorsprong in de Wal of het Hof ten Walle, dat waarschijnlijk begin 13de eeuw ontstond als motte van de Gentse burggraaf Hugo II. In 1231 wordt de Wal omschreven als een land met wal en voorhof. Op basis van 17de-eeuws iconografisch materiaal kan de oorspronkelijke motte met grote waarschijnlijkheid gelokaliseerd worden. In 1231 wordt het domein gekocht door Alexander Braem (nog herdacht in de straatnaam Sanderswal) en komt het zo in handen van een rijke Gentse burgerfamilie van schepenen en kooplui. Over de geschiedenis van het Hof ten Walle uit die periode is nagenoeg niets gekend. Het kwam door overerving in handen van Simon de Mirabello, die het plan opvatte er een klooster van Victorinen op te richten. Ondanks goedkeuring door graaf Lodewijk van Nevers en van de paus gingen die plannen niet door na de moord op Simon de Mirabello in 1345, in de nasleep van de opstand van Jacob van Artevelde, die hij gesteund had. De nieuwe graaf, Lodewijk van Male, had echter andere plannen met het Hof ten Walle, dat hij ter vervanging van het verouderde Gravensteen wou omvormen tot een versterkt kasteel. In hoe verre hij nieuwe bouwplannen doorvoerde of wat zijn omvorming inhield is momenteel moeilijk te vatten. Zeker is wel dat hij er zijn Gentse residentie van maakte vanaf 1366 en dat het nooit echt een versterkt kasteel geworden is. Op basis van de bronnen zou de grondige verbouwing van het Hof ten Walle tot grafelijke residentie plaatsgevonden hebben tussen 1353 en 1366. Het grafelijke paleis was luxueus afgewerkt en vormde zeker de kern en basisstructuur van alle latere verbouwingen. Na het huwelijk van Filips de Stoute met Margareta van Male kwam het in handen van de Bourgondische hertogen, die het in de loop der jaren verder uitbouwden en verfraaiden. Het 16de- en 17de-eeuwse stadspaleis zoals gekend uit de iconografische bronnen, bestond uit een omgracht opperhof met een grote toegangspoort en drie ongelijke vleugels en een volledig ommuurd domein met neerhof en twee poorten. Op het neerhof bevond zich ook de befaamde leeuwenhof, die tot in de 17de eeuw in gebruik bleef.

Het Prinsenhof geraakte in verval in de loop van de 17de eeuw, na de regering van de aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621). In 1649 werden de gronden buiten het omgrachte opperhof verkocht en verkaveld. In 1777 werden ook de gebouwen en de tuinen van het kerneiland verkocht en in loten opgedeeld. De slotgracht werd gedempt en in de verschillende loten werden woningen en andere gebouwen opgericht, vaak voor grote delen gebruik makend van nog bestaande oude paleismuren. In de volgende jaren werd de voormalige hertogelijke residentie grotendeels onherkenbaar verbouwd, waarbij de oude paleisgebouwen zelf nagenoeg verdwenen of opgingen in latere bouwwerken. Er verschenen vanaf eind 18de eeuw ook allerlei bedrijfsgebouwen, waaronder een suikerraffinaderij, een papierfabriek, een zeepziederij en later ook een katoenfabriek. In de 20ste eeuw waren alle zichtbare resten van het voormalige Prinsenhof vernield of verdwenen achter verbouwingen. Enkel de noordelijke toegang, de zogenaamde Donkere Poort, bleef als gebouw grotendeels bewaard. Het is sinds 1981 beschermd als monument en als stadszicht.

Beschrijving

De voornaamste onderdelen van het Prinsenhof zijn: De Keizersdreve, de omheining, de Abrahamstraat, de zuidpoort, de middenpoort, de paardenstal, de Leeuwenhof, het motte-eiland, de hoofdpoort, de oostvleugel, het hoekgebouw, de noordvleugel, de zaal, de kapel, de bidkapel of het oratorium, de kamer, de belvédère, de westkamers, de noordpoort, de noordwestelijke tuinen en meersen, de noordoostelijke tuinen en het oostelijk buitengebied. Deze onderdelen worden uitgebreid omschreven in GELAUDE F. e.a. 2000: Tussen wal en hof. In: CHARLES L. e.a. (eds) Het prinselijk hof ten Walle in Gent, Jubileumuitgave Stadsarcheologie. Bodem en Monument in Gent, Gent,25-66.

Bewaringstoestand

De betreffende zone is volledig gelegen binnen stedelijk woongebied. Het merendeel van de percelen zijn woonhuizen met tuintjes. Uitzondering is het karmelietenklooster, dan niet alleen met zijn gebouwencomplex binnen de afgebakende zone gelegen is, maar ook met zijn grote tuin ten noorden ervan. Tenslotte is er nog het openbare domein, bestaande uit de straten Prinsenhof, Sanderswal en Simon de Mirabellostraat en het Prinsenhofplein.Zoals uit de inhoudelijke nota overduidelijk blijkt is een deel van het Prinsenhof bovengronds nog aanwezig in de bestaande bebouwing. De kwaliteit van de bewaarde ondergrond zal sterk afhangen van locatie tot locatie, maar dat het archeologische patrimonium monumentale afmetingen kan aannemen is aangetoond door het archeologisch onderzoek van de hoofdpoort in 2011. Algemeen gezien blijkt echter duidelijk, zowel uit oudere als uit recentere onderzoeken, dat de archeologische resten en sporen in de ondergrond van het afgebakende gebied nog uitermate goed bewaard zijn. Hierdoor is het archeologische potentieel binnen de afbakening zeer hoog. Dit in combinatie met de bewaring van het bovengrondse monumentale patrimonium maakt deze afgebakende zone uiterst waardevol.

Bibliografie

ANAGNOSTOPOULOS P. & HOUSSIAU J. 2006: Het voormalige Coudenbergpaleis, Brussel Stad van Kunst en Geschiedenis 42, Brussel.

DE JONGE K. 2000: Bourgondische residenties in het graafschap Vlaanderen. Rijsel, Brugge en Gent ten tijde van Filips de Goede, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent LIV, 93-124.

GELAUDE F. 2008: Sanderswal 3. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008. Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2 nr. 2, 81.

GELAUDE F, M. HELSKENS, M.C. LALEMAN, D. LAPORTE & G. STOOPS 2000: Tussen wal en hof. In: CHARLES L., DE VUYST W., ERVYNCK A., EVERAERT G., LALEMAN M.C. & LAPORTE D. (red.), Het prinselijk hof ten Walle in Gent, Jubileumuitgave Stadsarcheologie. Bodem en Monument in Gent, Gent, 25-66.

GELAUDE F. & LAPORTE D. 2008a: Sanderswal 4. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008. Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2 nr. 2, 82-83.

GELAUDE F. & LAPORTE D. 2008b: Sanderswal 5. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008. Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2 nr. 2, 84.

GELAUDE F., LALEMAN M.-C. LAPORTE D., REYNIERS G. & STOOPS G. 2008: Sanderswal 6. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008. Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2 nr. 2, 85-89.

HILLEWAERT B. & VAN BESIEN E. (red.) 2007: Het Prinsenhof in Brugge, Brugge.

LALEMAN M. C. 2001, Het prinselijk Hof ten Walle in Gent: recent onderzoek en nieuwe inzichten, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent 55, 199-236.

LALEMAN M. C. 2004, Onderzoek in het Gentse Prinsenhof, AVRA Bulletin 4, 21-34.

LALEMAN M.C., LAPORTE D. & STOOPS G. 2008: Prinsenhof 105. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008, Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2, 2, Gent, 71-73.

LALEMAN M.C. & LIEVOIS D. 2011, Prinsenhof 22, in: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 2002-2011, Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent reeks 2, 5, 41-44.

LALEMAN M.-C., RABAU G. & RAEYMAEKERS E. 2008: Burgstraat 46, Klooster van de ongeschoeide Karmelieten. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008, Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2, nr. 2, 14-17.

STOOPS G. 2008a: Prinsenhof 103. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008, Stadsarcheologie, Bodem en monument in Gent, reeks 2, 2, Gent, 74.

STOOPS G. 2008b: Prinsenhof 107. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 1997-2008, Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2, 2, Gent, 70.

STOOPS G. 2012a: Prinsenhof 103 in Gent: poortgebouw van een Bourgondische paleis (Oost-Vlaanderen, Archaeologia Mediaevalis 35, 187-191.

STOOPS G. 2012b: Prinsenhof 103: poortgebouw. In: BRU M.-A. & VERMEIREN G. (red.), Archeologisch onderzoek in Gent 2002-2011, Stadsarcheologie. Bodem en monument in Gent, reeks 2, 6, Gent, 95-114.

VAN CLEVEN J. 2011: Prinsenhof Gent: herenhuis Bethune: van vorstelijk domein tot kunstenaarswoning, Historische Woonsteden en Tuinen 173, 24-30.

VAN CLEVEN J. 2012: Prinsenhof Gent: herenhuis Bethune (II) : van 1894 tot vandaag, Historische Woonsteden en Tuinen 173, 30-35.

VAN CLEVEN J. 2012: Prinsenhof Gent: herenhuis Bethune (III) : een iconografische schat, Historische Woonsteden en Tuinen 174, 22-26.