Georiënteerde, longitudinale kruiskerk in neogotische stijl met bewaarde westtoren in Kempense baksteengotiek en een begin 20ste-eeuws gereconstrueerd gotisch koor dat opklimt tot het einde van de 13de - begin 14de eeuw; omringend, ommuurd kerkhof met ten zuiden van de kerk Heilig Hartbeeld, gedateerd 1929 en ten noordwesten calvarieberg van 1913.

Historiek

Historische gegevens over het ontstaan van een parochie en het bouwjaar van de allereerste kerk zijn niet bekend. Wel zou er hier vrij vroeg een vrije kerk ontstaan zijn. Vermoedelijk bestond er circa 1000 een kleine kapel in romaanse stijl, gevolgd door een gotische kerk einde van de 13de - begin 14de eeuw. In 1559 brandde de toenmalige kerk nagenoeg volledig af; enkel de torenbasis en een gedeelte van het koor bleven bewaard. Het koor wordt als onderdeel van deze gotische kerk bijgevolg algemeen gedateerd einde van de 13de - begin 14de eeuw; de toren kan uit dezelfde periode stammen, hoewel hij door sommigen eerste helft 16de eeuw gedateerd wordt. Het geheel werd vrij snel hersteld, het vernielde dak en gewelf werden vervangen door een plat dak. In de loop der volgende eeuwen werden herhaaldelijk de nodige herstellings- en onderhoudswerken uitgevoerd. Vermoedelijk werden begin 18de eeuw de zijbeuken gebouwd, omwille van het toegenomen aantal parochianen, terwijl in 1731 het dak werd hersteld en de binnenmuren werden gewit; het platte dak werd vervangen door een tongewelf en een nieuwe sacristie werd gebouwd. Een kaart, getekend door landmeter C.L. van den Broeck van 24 maart 1767 toont de kerk met basilicale opstand, bestaande uit een vrij lage toren, een schip van drie traveeën met twee lagere zijbeuken, een kruisbeuk even hoog als het schip en een koor van twee traveeën met driezijdige sluiting. In 1778 werd de toren hersteld en verhoogd, dank zij de financiële steun van de familie de Merode.

In 1806 opnieuw geteisterd door een brand, die meer dan de helft van de dorpskom in de as legde; de schade aan de kerk bleef beperkt tot de noordoostelijke zijde. Grondige onderhoudsbeurt in de periode 1820-1825, met onder meer de bouw van een nieuwe kerkhofmuur. In 1850-1852 herstellingswerken aan toren en sacristie naar ontwerp van E. Gife: de sacristie kreeg in deze periode ook een nieuwe lambrisering.

In 1867 werd door de provinciale architect P.J. Taeymans een ontwerp gemaakt tot vergroting van de kerk omwille van de toegenomen bevolking; het plan werd pas goedgekeurd in 1872 en voorzag in de vergroting van de zijbeuken. Aansluitend werd in 1874 ook de kruisbeuk hersteld. Reeds in 1897 werd de kerk opnieuw te klein bevonden; andermaal drongen vergrotingswerken zich op. Vermits in deze periode ook de staatsbaan Aarschot - Herentals moest verbreed worden besloot men de kerk, op de toren na, volledig te slopen en meer naar links te herbouwen; deze werken werden uitgevoerd in de periode 1912-1916 naar ontwerp van de provinciale architect J. Taeymans (ontwerp van 1911), en ingetekend op het kadaster in 1917. De oude toren bleef behouden tot onder de galmgaten, de overige delen van de kerk werden volledig herbouwd met hergebruik van het materiaal: baksteen voor de constructieve delen, ijzerzandsteen voor de decoratieve elementen, met uitzondering van koor en transept die volledig werden opgetrokken uit ijzerzandsteen, zie het verschil in chronologie; het oude koor werd op advies van de Commissie voor Monumenten (zie verslagboek der kerkfabriek, vergadering van 3 april 1910) volledig ontmanteld en volgens het oorspronkelijke uitzicht heropgebouwd, hiertoe werden de ijzerzandstenen van het koor systematisch genummerd. De kerk behield trouwens min of meer haar oorspronkelijk volume en uitzicht: de as werd evenwel verlegd naar de noordzijde, zodat middenbeuk en doksaal naast de toren kwamen te liggen; het schip werd verlengd en verhoogd; kruisbeuk en toren werden hoger. Inwijding in 1916. Heden (1998) algemene restauratie voorzien naar ontwerp van Y. Hendrickx.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukige basilicale kerk met in de zuidwestelijke hoek ingebouwde toren, aansluitend schip van zes traveeën, licht uitspringend transept van één travee met vlakke sluiting en iets lager koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting; lagere zijkoren van één travee onder leien schilddak. Flankerende sacristie (zuid) en bergruimte (noord) in neotraditionele stijl. Opgetrokken uit baksteen met typische verwerking van ijzerzandsteen voor onderbouw, muurbanden en omlijstingen; leien bedaking. Transept en koor van oude, hergebruikte ijzerzandsteen.

Vrij gesloten westtoren van vijf geledingen onder ingesnoerde, leien spits. Flankerende polygonale traptoren aan zuidzijde. Ook hier opvallende verwerking van ijzerzandsteen voor speklagen, omlijstingen en steigergaten. Versneden, vooraan overhoekse, steunberen zorgen voor een verticaal accent in de massief aandoende constructie. In de westgevel: eenvoudige korfboogpoort onder spitsboogvenster; gekoppelde, spitsbogige galmgaten in de bovenste geleding.

Schip geritmeerd door versneden steunberen en verlicht door eenvoudige spitsboogvensters onder doorgetrokken druiplijst; de zijbeuken profileren zich uitwendig als haakse kapellen onder leien schilddak. Bijkomend ingangsportaal in de zuidwestelijke hoek en polygonale traptoren met lichtgleuven in de noordwestelijke hoek. Neogotisch uitzicht, met uitzondering van het bouwmateriaal nauw aansluitend bij het ijzerzandstenen gotische koor en transept met hun spitsboogvensters. In het koor, verweerd reliëf van witte steen met voorstelling van twee engelen met monstrans; dergelijke reliëfs werden naar verluidt gewoonlijk aangebracht ter hoogte van het tabernakel.

Grotendeels bepleisterd en beschilderd interieur met spitsboogarcade op zuilen van ijzerzandsteen. Met uitzondering van het koor overdekt door kruisribgewelven met bakstenen gewelfvlakken en bepleisterde ribben; houten koorgewelf met geschilderde, geometrische motieven en heiligenfiguren.

Mobilair

Schilderijen: Heilige Familie met Anna en Joachim, Vlaamse School, 18de eeuw.

Beeldhouwwerken: Beschilderde, houten beelden uit de 17de en 18de eeuw, onder meer Heilige Barbara, Heilige Servatius, Heilige Sebastiaan, Koning David. Diverse, gepolychromeerde houten beelden van F. De Vriendt en L. Mortelmans, laatste kwart 19de eeuw, gesigneerd en gedateerd. Beschilderde koperen kruisweg, 1924, A. Van Gromberen.

Meubilair: Hoofdaltaar van marmer van Hauteville, naar ontwerp van architect J. Ghobert (eerste kwart 20ste eeuw), mozaïeken naar ontwerp van Ch. Counhaye, uitgevoerd door Van Tongerloo onder leiding van F. Castiglione, bekronende koperen pelikaan door Léanne, tabernakel naar ontwerp van Ch. Counhaye en Léanne, uitgevoerd door de gebroeders Devroye; zijaltaren aangekocht in 1841, gemarmerd hout. Eiken medaillons van premonstratenzers, onderdelen van een lambrisering, afkomstig uit de abdij van Tongerlo, circa 1728, toegeschreven aan Willem Ignatius Kerricx. Eiken communiebank met passiewerktuigen, 20ste eeuw. Rijk uitgewerkte preekstoel, diverse onderdelen van de abdij van Tongerlo, beeld van Sint-Augustinus afkomstig van de abdij van Averbode, eik, eind 17de eeuw. Barokke biechtstoelen uit eind 17de eeuw met latere bekroning, eik; biechtstoel voor hardhorigen met Mariamonogram en inscriptie SMS, 18de eeuw. 18de-eeuws orgel, diverse malen grondig aangepast. 19de-eeuwse doopvont met koperen deksel van 1822. Glasramen uit de periode 1917-1936 van de Brusselse ateliers E.V. Steyaert en Vereenigde Kunstenaars voor Glasramen. Monument voor de gesneuvelden met beelden van piëta en engelen, afkomstig van voormalig altaar, toegeschreven aan Willem Ignatius Kerricx, derde kwart 17de eeuw. Sacristie met neoclassicistische wandkasten, lambrisering en schouw.