De parochiekerk Sint-Germanus is een voormalige collegiale kerk. Deze kerk, gelegen op een hoogte in het centrum van de stad, beheerst de hele omgeving. Ze werd de zetel van een seculier kapittel van het bisdom Luik in 1189-1190. Wegens haar westblok gaat ze door voor een der voorname verwezenlijkingen van de romaanse middeleeuwse architectuur in Brabant. De huidige plattegrond omvat een rechthoekige westbouw, drie beuken van vier traveeën, een hoog, sterk vooruitspringend transept en een vier traveeën diep koor, uitlopend op een vijfzijdige apsis en geflankeerd door zijkoren. Aan de noordkant, sacristie en kapittelzaal uit de 17de eeuw (gerestaureerd).
Historiek
Achter het westblok stond voorheen een romaanse kerk uit de tweede helft van de 12de eeuw die bewaard gebleven is tot in de 14de en 15de eeuw (binnenin sporen van eerste pijlers). Het grondplan van de collegiale kerk bestond uit drie beuken van vijf traveeën op pijlers, een "laag" transept van het Maasromaanse type en een boven de crypte gebouwd koor met vlakke(?) sluiting gevat tussen twee oosttorens, waarvan de bovenverdieping verlevendigd waren met een muurversiering in de aard van die van de toren te Herent.
Het westblok werd eraan toegevoegd tijdens de eerste drie decennia van de 13de eeuw, en gewijzigd gedurende de 16de eeuw. Grootse, rechthoekige gesloten onderbouw opgetrokken uit kwartsiet van Overlaar met verwerking van Gobertange-zandsteen voor de gebeeldhouwde elementen; stevige compositie die teruggaat op de Maas- en Rijnlandse voorbeelden uit de vorige eeuw. Oorspronkelijk twee verdiepingen hoog massief, ingebouwd tussen de uitstekende torens die aan de westzijde verbonden waren door middel van een opengewerkte galerij; de uiterste elementen van laatstgenoemde zijn nog ten dele behouden gebleven. Westgevel verstevigd in 1555 bij de oprichting van de geweldige centrale toren; deze vertoont in zijn algemene ordonnantie een opvallende nabootsingsdrang ondanks de renaissancemotieven aan de zuilen en het hoofdgestel der klokkenverdieping (ook opnieuw gebruikt materiaal). Barokke torenspits van 1713.
Beschrijving
Binnenin zien de drie grote, reeds met kruisribgewelven overkluisde ruimten van de westbouw op de begane grond uit op de drie beuken; ook aanwezigheid van een tribune. Grote overwelfde zaal op de bovenverdieping (zie Maastricht en Nijvel). Rijk gebeeldhouwde versiering ter verfraaiing van de kapitelen (gotische inslag) en van de aanzet der ribben; centrale sluitsteen met Paaslam; eigenaardige gebeeldhouwde friezen, met archaïsche invloed, onder de uitkraging van de boog tussen toren en beuk.
Aan de huidige gotische kerk werd het werk kort na 1300 begonnen met het koor. Opstand in de aard van die van het schip, doch heden minder goed verlicht door het aanbrengen van lagere gewelven, kort na de brand van 1635. Bakstenen zijkoren met vlakke sluiting dagtekenend van 1669; overkluizing door middel van late kruisribgewelven met van caissons voorziene scheibogen.
Strenge hoofdbeuk van zandsteen uit de tweede helft van de 15de eeuw; opstand bestaande uit zware, kapiteelloze zuilen, arcades en een cordon, waarboven met loofwerk versierde kraagstenen de lenden van het bakstenen gewelf opvangen; tussenin, pseudo-triforium ten dele verfraaid met een balustrade. Brede overwelfde zijbeuken uit dezelfde tijd gekenmerkt door sommige vlakke sluitstenen en de eigenaardige sokkels, ter ondersteuning van de ribben, die een geheel vormen met de zuilschachten van de beuk; brede vensters met flamboyante tracering. In het noorden, klein bak- en zandstenen portaal in voortzetting van de gotische stijl (17de eeuw); in het zuiden, renaissancistisch portaal van arduin (16de eeuw).
Dwarsarmen heropgebouwd van zandsteen met speklagen van kwartsiet tijdens de 16de eeuw, na de ramp van 1536 (circa 1536 in het noorden en circa 1557 in het zuiden). Brede vensters met gecontourneerd maaswerk; triforium in navolging van dat van de beuk. Tegen de zuiddwarsarm, een renaissance portaal met fraaie nis (doorbroken door de vensterdorpel). Ernaast, classicistische votiefkapel gedateerd 1771.
Mobilair. Schilderijen in de dwarsarmen; Verscheidene gepolychromeerde beelden in de zijbeuken (16de en 17de eeuw); piëta uit de 16de eeuw in het zuidzijkoor; geelkoperen arendlezenaar in het koor (16de eeuw) transeptaltaren en barokpreekstoel in de beuk (17de eeuw). In de kapel van de noordzijbeuk, kopie van de merkwaardige romaanse doopvont uit de 12de eeuw (origineel bewaard in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel).