erfgoedobject

Watermolen Straalmolen en omgeving

bouwkundig / landschappelijk element
ID
52244
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/52244

Juridische gevolgen

Beschrijving

De zogenaamde Straalmolen is een watermolen gelegen op de Grote Nete, nabij de samenvloeiing met de Heiloop en de grens met Balen; vermelding opklimmend tot 1374 als eigendom van de Heren van Olmen.

Tijdens de middeleeuwen en het ancien regime was het de banmolen van Olmen. Meermaals door brand vernield, onder meer in 1613, doch steeds heropgebouwd.

In 1651 uitgebreid met een smout- en schorsmolen voor het pletten van oliehoudende zaden en het malen van eikenschors; eind 17de eeuw behoorde de Straalmolen tot de meest renderende molens van de huidige provincie Antwerpen. Opnieuw door brand vernield in 1696 en nog hetzelfde jaar heropgebouwd; in 1766 nogmaals volledig uitgebrand, heropgebouwd in 1767, doch zonder smout- en schorsmolen.

Geleidelijk versteend, vermoedelijk vanaf 1870; in 1934 werd een nieuwe stenen molen gebouwd en de houten onderslagmolen werd vervangen door een turbinewatermolen met ijzeren raderwerk.

In 1982 herstellings- en restauratiewerken onder leiding van architect P. Gevers (Kasterlee) in samenwerking met de molenmakersfirma Adriaens (Weert). In de onmiddellijke omgeving, aan de overzijde van de straat werd in 1989 een ontmantelde Kempische schuur (18de-19de eeuw) uit Kasterlee (Groot Rees) heropgebouwd, nu in gebruik als magazijn.

Verankerd bakstenen gebouw met molenhuis van 1934 en latere woning van circa 1950 in elkaars verlengde, elk vier traveeën en anderhalve bouwlaag onder zadeldak (nok parallel aan de straat, kunstleien), met typische kenmerken uit het interbellum. Molenhuis gemarkeerd door rechthoekige muuropeningen in spaarvelden met aflijnende baksteenfries. Deurtravee met overluifeld laadluik op de verdieping.

Kempische schuur onder laagreikend schilddak (nok loodrecht op de straat, Vlaamse pannen); beplankte wanden op bakstenen stoel. Uitgespaarde zuidwesthoek met rechthoekige poort; gestapelde molenstenen. Eiken gebint met pen- en gatverbindingen.

  • Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg, Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Monumenten en Landschappen, Beschermingsdossier A/0980.
  • DRUYTS J., De restauratie aan de watermolen van Straal, ('t Schreneel, Jaarboek 1, 1983, p. 37-42).
  • JENNEN F., De watermolen van Straal, (Heemkundige Kring Balen-Olmen, driemaandelijks tijdschrift, 1982/1 nummer 10, p. 27-35 en 1982/2 nummer 11, p. 60-64).
  • JENNEN F., De watermolen van Straal, ('t Schreneel, Jaarboek 15, 1998, p. 164-182).
  • S.N., Balen - 9/9/90. Brochure Open Monumentendag.

Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Mol, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n5, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1777) wordt de Straalmolen afgebeeld als "Moulin d'Olmen" langs de Grote Nete en net ten noorden van het gehucht Straal. Ten zuiden van deze rivier loopt de “Heytorp”, aan weerszijden afgezoomd door een bomenrij. In de vallei liggen graslandpercelen en rond de molen liggen met bomenrijen omgeven akkers en weilanden. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) geeft de “Moulin Strael” weer nabij de samenloop van “den Heyloop” en de “Grande Nethe Branche Orientale”.

Vandaag ligt de Straalmolen in een zeer gave en landelijke omgeving in de vallei van de Grote Nete. De oevers van de Grote Nete en de Heiloop zijn bebost of worden ingenomen door grasland.

  • Archief Onroerend Erfgoed Industrieel Erfgoed, DA002151, Balen (Olmen) Watermolen Straalmolen en omgeving, beheersdocumenten (1997).
  • Onroerend Erfgoed, Digitaal Beschermingsdossier DA002151, Watermolen Straalmolen (J. De Schepper, 1997).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden van Jozef Jean François de Ferraris, opgesteld tussen 1770-1778, schaal 1:11.520.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven tussen 1846-1854, schaal 1:20 000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Watermolen Straalmolen en omgeving [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/52244 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.