Verstedelijkt woon- en nijverheidsdorp in het randgebied van Izegem; nog landelijk in het noorden; 3.800 inwoners (01.01.2000) en 544 hectare. Sinds 1965 deelgemeente van Izegem.

Gelegen in Zandlemig Vlaanderen aan de Mandel en het kanaal Roeselare-Leie. De heden ingekokerde Mandel (1979) vormt de grens met Izegem. Emelgem wordt onder emer bevloeid door de Marelputbeek, die uitmondt in de Gistelbeek; laatst genoemde vormt een deel van de grens met Ingelmunster. Verstedelijkte dorpskern, morfologisch vergroeid met het stedelijk weefsel van Izegem; tot voor kort talrijke borstel-, borstelhouten- en schoenfabrieken, recent industrieterrein (1969, westelijke uitbreiding van 1986) aan de oever van het kanaal, tegenover de Izegemse Zuidkaai. Belangrijke wijken zijn de Dam, Haaipander, Kruipend'aarde, Rotse, Tinnenpot, Liester, Verkeerde Wereld en Vijfwegen. Uitvalswegen met name de Ardooiestraat en het tracé Kachtemsestraat-Baronstraat-Ingelmunstersestraat.

Verbinding met Izegem door middel van bruggen; voorheen tussen de Dam en de Izegemse Brugstraat, heden viaduct naar de Korenmarkt (1974-1976). Tevens brug van het Emelgemse plein naar de Italianenlaan (1988) in plaats van het voetgangersbrugje over de Mandel achter de pastorie.

Afgaand op vondstenmateriaal van baron Gillès de Pélichy ontdekt in de periode van 1893 tot 1899 werden ten noordwesten van het kruispunt "Vijfwegen" archeologische resten opgegraven, m.n. neolithische sporen (4.400 voor Christus - 1.800 voor Christus), een Gallo-Romeins grafveld (2de helft 1ste-3de eeuw na Christus) en een Merovingisch grafveld (vroege middeleeuwen: 5de-8ste eeuw na Christus), hetgeen kan wijzen op continue bewoning.

Oudste vermelding uit 1216 als Imelghem. Etymologisch woonplaats van Amela/ of teruggaand op Immilinga-haim, "woning van de lieden van Immilo".

De impulsen voor de oprichting van de Sint-Pietersparochie komen vanuit de Sint-Pietersabdij te Oudenburg, zie tekst in verband met kerktiende van 1230. Een tiental jaren later wordt de kerktiende verkocht aan de Sint-Maartensabdij te Doornik, waardoor Emelgem ressorteert onder het bisdom Doornik. In 1559 komt Emelgem onder het bisdom Gent. Gedurende de beeldenstorm van 1566 wordt de Sint-Pieterskerk grotendeels door brand verwoest. Vanaf 1834 behoort de parochie tot het bisdom Brugge.

De heerlijkheid Izegem, afhankelijk van de Kasselrij Kortrijk, onder de roede van Menen, omvat een groot deel van Emelgem. Het zuidwesten van Emelgem ressorteert onder Oost-Ieper-Ambacht, met name het Schoutetendom van de Hazelt; het gebied tussen de Egaal-, Ardooise- en Mariastraat ligt in de heerlijkheid Rhode.

Tot begin 20ste eeuw is Emelgem een klein landelijk dorp met boerderijen en boerenarbeidershuizen die reiken tot het toenmalige kerngebied bij de kerk.

Voorheen concentratie van zes molens, onder meer op de Dam, in de Reperstraat, en "Molen Verhulst" in de Wezestraat, laatst genoemde als laatste gesloopt in 1970.

Pietersmolen, een houten standaardmolen op de hoek van de Reperstraat en Baronstraat, werd in 1920 verplaatst naar Sint-Eloois-Winkel, en is aldaar omgewaaid in 1971.

Tot de belangrijke landelijke nijverheden hoorden de vlasroterijen en steenbakkerijen. Door de mechanisatie in het vierde kwart van de 19de eeuw - begin van de 20ste eeuw schakelt de Izegemse huisarbeid over naar het fabriekswezen. Naast de circa 1850 tot bloei gekomen schoennijverheid ontstaat nu ook de borstelindustrie. Vooral na de Eerste Wereldoorlog, breiden de bestaande Izegemse bedrijven uit naar het Emelgemse platteland aan de overkant van het kanaal; dit gebied vormt tevens de vestigingsplaats van nieuwe bedrijven. Hierdoor ontstaat een nieuw nijverheidsgebied dat op economisch en sociaal gebied één geheel vormt met Izegem; bestuurlijk vormt het een aparte identiteit tot 1965. Vanaf 1970 is er een sterke daling in de schoennijverheid.

Behouden is de N.V. Schoenfabriek Driegelinck aan de Kapelstraat nummer 12-14. De voormalige leestenfabriek Vanderschaeve, Devos en Cie aan de Kapelstraat numme 2, in Izegem gesticht in 1932, werd in 1935 naar Emelgem overgebracht wegens uitbreiding, en aldaar in 1947 voorzien van een nieuw gebouwencomplex naar ontwerp van J. Degezelle, heden verbouwd en herbestemd.

In 1914, bij het begin van de Eerste Wereldoorlog, intocht van de Ulanen. Scholen en kloosters worden als lazaret gebruikt. Vanuit Ardooie smalspoor naar het station van Ingelmunster voor verspreiding van munitie. Meerdere luchtaanvallen; op het einde van de oorlog worden verschillende molens verwoest.

Oorspronkelijk centrum van het kerndorp, gevormd door het Emelgemseplein met gemeentehuis en de Sint-Pieterskerk; in 1963-1964 gewijzigde configuratie ten gevolge van vervanging van kerkhof door een parkeerplaats. Na de Eerste Wereldoorlog verschuiving van het commercieel centrum naar de Dam; door bouw van viaduct in 1974-1976 en verbreking van verbinding van de Dam met Izegem, gedeeltelijke teloorgang van commerciële functie; eveneens geamplifieerd door teloorgang van borstel- en schoenfabrieken. Door de verschuiving van het commercieel centrum naar de Dam en de gewijzigde infrastructuur, is de kerk op een uithoek van de gemeente komen te staan.

Bebouwing voornamelijk geconcentreerd tussen het kanaal Roeselare-Leie en de Baronstraat, met woonuitbreidingen uit de tweede helft van de 20ste eeuw ten noorden van de Baronstraat-Ingelmunstersestraat. Overwegend 20ste-eeuwse architectuur. Tussen en achter de woningen van de dorpskern, talrijke magazijnen en fabrieken die verwijzen naar een welvarende borstel- en schoenindustrie, heden veelal herbestemd. Ten noorden van de dorpskom, verspreide hoevebouw met losse bestanddelen.

Religieuze functie, namelijk klooster van Sint-Vincentius à Paulo; verzorgende functie met name Provinciaal bezigheidshome " 't Venster" aan de Willem Elsschotstraat nummer 19, in hedendaagse architectuur.