Wat zijn 'historische tuinen en parken'?

Historische tuinen en parken zijn door de mens ontworpen en aangelegde groenstructuren die vaak aansluiten bij een privaat of publiek bouwkundig element. Maar ook op zichzelf staande groenstructuren zoals stadsparken, devotieparken,… horen hier thuis. Dit thema omvat een brede waaier aan objecten van boerentuinen tot kasteeldomeinen, van besloten kloostertuinen tot openbare parken. Het merendeel van de geïnventariseerde tuinen en parken dateert uit de 19de eeuw, maar vaak is er wel een vroegere kern aanwezig. Ook tuinen en parken uit de eerste helft van de 20^ste eeuw worden opgenomen, recentere voorbeelden zijn slechts sporadisch vertegenwoordigd.

In tuinen en parken is de hoofdrol voor de vegetatie weggelegd, aangeplant binnen een tuinarchitecturaal vormgegeven infrastructuur van begrenzingen, paden, waterpartijen... Daarnaast zijn in historische tuinen en parken ook vaak kleine bouwkundige elementen aanwezig zoals tuinpaviljoenen, standbeelden, tuinbruggen, zitbanken en fonteinen. Doorgaans is het esthetische aspect van historische tuinen en parken heel belangrijk, maar tot in de 20ste eeuw was dit vaak een samengaan van nut en sier.

Beknopte geschiedenis tuinen en parken

Kloostertuinen en stadstuinen bij rijkere patriciërswoningen zijn wellicht de vroegste uitingen van historische tuinen in de Lage Landen. Lusthoven op het platteland, in eigendom van adel of geestelijkheid, verheffen tuinen en parken tot ware paradijzen. Onder invloed van het humanisme en de groeiende botanische kennis kent de tuinkunst een sterke evolutie en verspreiding die zich tijdens de renaissance en barok, nog verder doorzet. Geometrisch aangelegde tuinen en parken drukken sindsdien meer en meer een stempel op het Vlaamse landschap, met de aanleg van drevenstelsels, grachten en parterres. Tijdens de barok en rococo wordt soms binnen de geometrisch geordende tuinen een afgebakend tuincompartiment als  ‘Jardin Anglais’ ingericht, met sterk kronkelende paadjes en tuinfabriekjes zoals hermitages en grotten met fonteinen.

Met de eind 18de-eeuwse romantiek en de overspoeling van de Engels geïnspireerde landschappelijke stijl op het continent, komt de aanleg van talrijke parken in een stroomversnelling. Bij nieuwe kastelen of verbouwde buitengoederen verschijnen zwierige parken met golvende randen, kronkelende paden en serpentinevijvers. In de tweede helft van de 19de eeuw evolueert men naar een rustigere vormentaal met de laat-landschappelijke stijl. Tot in het begin van de 20ste eeuw wordt soms een mengvorm van de geometrische stijl in de nabijheid van het landhuis met een landschappelijke stijl voor het park gecombineerd, de zogenaamde gemengde stijl.

In de steden wordt ondertussen, met het aanleggen van wandelpromenades en volksparken, voor het eerst nadrukkelijk gestreefd naar openbaar groen. De kennis van het moestuinieren neemt toe onder invloed van de horticultuur en eigenaars van verschillende rang en stand zoeken ijverig naar exclusiviteit op het vlak van soorten, variëteiten en opbrengst.

Parallel aan de ontwikkelingen op het vlak van de bouwkunst ontluikt ook een moderne stijloefening in tuinen en parken met oog voor meer orde en overzicht, maar tegelijk ook aandacht voor de kenmerken van de wilde natuur. Hedendaagse tuinen en parken, niet zelden geïnspireerd op vroegere voorbeelden, zoeken inmiddels naar nieuwe interpretaties en vormentaal.