Geografisch thema

Dampoortcomplex, Handelskom, Gistfabriek

ID
14698
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14698

Beschrijving

Havengebied ten zuiden begrensd door de Potterierei, ten westen door de Komvest, ten noorden door Fort Lapin en ten oosten aansluiting met de Damse Vaart, vesting en buitenring. Van oudsher varen hier schepen via de zee, Damse Vaart en Langerei de stad binnen. Reeds in de IJzer- en Romeinse tijd een havenfunctie, zie de circa 1900 opgegraven boot en sporen van nederzetting ter hoogte van Fort Lapin. Vervullen van havenfunctie al naargelang van de bereikbaarheid van de zee: tussen de 8ste-9de eeuw en opnieuw van het tweede kwart van de 12de tot de 16de eeuw, vanaf 1665 noodzakelijk uitgraven van de handelskom aansluitend op het kanaal Brugge-Oostende. Tussen het laatste kwart van de 13de eeuw en 1871, locatie van het poortencomplex met van zuidoost naar noordwest: de Speipoort op het eind van de Potterierei met uitweg naar Damme; de Sint-Niklaaspoort op het eind van de Langerei met uitweg naar Koolkerke en in de 17de eeuw vervangen door de Dampoort; de Sint-Lenaartspoort over de Ieperleet en met uitweg naar Dudzele. Daarnaast reeds in 1040 tot de 19de eeuw bescheiden aanwezigheid van scheepswerven zie Wulpenstraat.

Dieptepunt van de handel tijdens de Franse tijd. Na een korte heropleving onder het Hollandse bewind neemt in 1907 Zeebrugge met een nieuw aangelegde zeehaven de fakkel over.

Van 1913 tot 1951 loopt de voormalige tramlijn nummer 4 vanuit het centrum via de Langerei, Wulpenstraat, Saspelin naar de havendokken en met aftakking ter hoogte van de Wulpenstraat naar de "gistfabriek". Heden sluizencomplex vooral voor binnenschippers.

Aanleg en uitzicht kenden in de loop der tijden ingrijpende wijzigingen:

Laatste kwart van de 12de eeuw: de oorspronkelijke loop van de Reie wordt ter hoogte van de Wulpenstraat naar het oosten afgeleid ten behoeve van de scheepvaartverbinding met Damme.

1291: ter hoogte van de huidige Leonardsstuwbrug wordt een sas gebouwd om het wisselend zeeniveau te regelen.

1268: eerste vermelding van de Sint-Niklaas- of Koolkerkepoort.

1270: vermoedelijk stond hier reeds de Sint-Lenaarts- of Dudzelepoort.

Vóór 1297: reeds vermelding van de Speipoort. Naam verwijst naar een sluis op het eind van de Langerei.

1297: aanleggen van tweede stadsomwalling met drie bruggen elk met eigen poortgebouw.

1357: graven van het Kattesas als verbinding tussen de Langerei en Ieperleet, het wordt echter niet aangeduid in 1562 op het stadsplan van Marcus Gerards.

1360-1380: bouwen van bakstenen poorten, opgetekend door Marcus Gerards.

Laatste kwart 16de eeuw – 17de eeuw: na het bastioneren van de vestingen verliest de Speipoort haar functie en vervalt tot puin.

1618: uitdiepen van de Ieperleet voor het kanaal Oostende – Brugge waarbij het sas bij de Sint-Lenaartspoort ontoereikend wordt.

1621: bouwen van de Dampoort naast en ter vervanging van de Sint-Niklaaspoort, integreren van de halfronde muurtoren van de vroegere weergang. De Dampoort neemt functie van het gehele poortencomplex over.

1630: bouwen van een nieuw sas bij de Dampoort, verbinding tussen Langerei en latere handelskom; herbouwen van het sas in 1758.

1664-1665: aan het oosteinde van het kanaal uitgraven van de handelskom met gebastioneerde versterkingen aan de noordkant; verdwijnen van Sint-Lenaartspoort. Herstelde verbinding met de zee en vanaf 1751-1752 door aanleg van de Coupure vlotte doorvaart naar Gent. Door hogere tonnenmaat van de schepen ontstaat aan de handelskom nood aan stapelhuizen.

1691: herbouwen van de Dampoort.

1757: aan de zuidkant bouwen van een pakhuis met bureau voor bedienden door de Brugse Kamer van Koophandel.

1772: uitbreiding aan de westzijde met groot magazijn van twee bouwlagen en vergroting van de kaaien.

1782: bouwen van een derde pakhuis aan de oostkant. Ontmantelen van de stadswallen op bevel van Jozef II, sommige poortgebouwen blijven bestaan.

Laatste kwart 18de eeuw: de Speipoort is nog gedeeltelijk maar in ruïneuze toestand bewaard.

1852-1853: afbreken van resten van de Speipoort en aanleggen van een saskom met drie sluizen tussen de handelskom en de Kruisvest, ten behoeve van het versassen van binnenschepen tussen Damse Vaart en de handelskom.

1860-1862: aan de zuidoostkant van de Wulpenstraat worden ten behoeve van de voorheen te Sijsele gevestigde stokerij Verstraete, woningen en pakhuizen gesloopt voor de oprichting, mede op aanpalende gronden, van een nieuwe stokerij met magazijn; ook bouwen van twee huizen, onder meer in neoclassicistische stijl op de hoek met de Komvest, kantoor en opslagplaats.

1871: verdwijnen van het Dampoortcomplex uitgezonderd de halfronde muurtoren, nu ter hoogte van Sasplein nummer 2.

1891 en 1895: aankopen door de stokerij Verstraete van nog meer aanpalende gronden, bouwen van een nieuwe stokerij.

1897: overname van de stokerij door de Nederlandsche Gist- & Spiritusfabriek (N.G.S.F.) uit Delft. Naast alcohol wordt nu ook gist geproduceerd.

1898-1899: dempen en aanleggen van de Komvest.

1909: door het verbreden van de Wulpenstraat verkrijgt de N.G.S.F. het terrein aan de Reie liggend tussen 's Gravenstraat en brug.

1924-1926: optrekken aan de Reie van nieuwe fabriek onder invloed van de Delftse en de Amsterdamse school naar ontwerp van architect V. Jockin (Delft), oudere stokerijgebouwen worden in het geheel opgenomen. De veelhoekige vorm van het gebouw wordt hierbij bepaald door ligging aan de Reie. Baksteenbouw met ritmisch volumespel onder meer door horizontale en verticale lijnen, afwisseling van open en gesloten vlakken en schuin vlak aan de westzijde. Dragende structuur van stalen kolommen en balken. Gevels met afwisseling van baksteenmetselwerk, verticaal metalen schrijnwerk en betonnen geleding.

1925: bouwen aan de Komvest van een art-decogetint kantoorgebouw voor de N.G.S.F., naar ontwerp van architect M. De Meester (Brugge).

1949: N.G.S.F. verwerft gronden aan de handelskom.

1961: slopen van 18de-eeuwse pakhuizen aan de zuid- en westkant ten behoeve van uitbreiding van de fabriek, met nieuw gebouw van 1956-1963 naar ontwerp van architect R. D'Helft (Brugge), en circa 1965 stedelijke brandweerkazerne (zie Walweinstraat).

1967: N.G.S.F. fusioneert met Brocades tot N.V. Gist-Brocades. Overschakeling van gistproductie naar enzymen. In 1969 stopzetten van de gist- en in 1983 van de alcoholproductie.

1980: restauratie van het 18de-eeuwse pakhuis.

1985: sloop van het fabrieksgebouw aan de Reie.

1987: slopen aan de Wulpenstraat van de huizenrij met 17de-eeuwse en 19de-eeuwse gevels. Tussen 1988 en 1993 bouwen van 27 sociale woningen.

1995: N.V. Gist-Brocades wordt overgenomen door het Amerikaanse Genencor International Inc. uit Rochester.

1994-1995: heraanleg van de Wulpenstraat en aansluiting met de Komvest.

1998: slopen van de neoclassicistische directeurswoning op de hoek met de Komvest en de Wulpenstraat.

  • Stadsarchief Brugge, Bouwvergunningen, nummer 359/1925.
  • CROMHEECKE Y., 1897-1997, 100 jaar Gistfabriek Brugge, 1997.
  • DECQ M., De stadspoorten van Brugge, een voorbeeld van middeleeuwse militaire architectuur, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, RUG, 1974, p. 123-138.
  • DEVLIEGHER L., De huizen te Brugge (Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, 2-3), Tielt, 1975, p. 321.
  • DE WITTE H. (ed.), Tien jaar stadsarcheologisch onderzoek, 1977-1987. Resultaten, in Brugge onder-zocht. Tien jaar stadsarcheologisch onderzoek, Brugge, 1988, p. 21-25.
  • GEVAERT H., Brugse bruggen, 2001, p. 91-95.
  • VERMEERSCH V. (ed.), Brugge en de zee, van Bryggia tot Zeebrugge, Antwerpen, 1982.

Bron: GILTÉ S., VANWALLEGHEM A. & VAN VLAENDEREN P. 2004: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Brugge, Middeleeuwse stadsuitbreiding, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 18nb Noord, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Gilté, Stefanie; Vanwalleghem, Aagje; Van Vlaenderen, Patricia
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Dampoortcomplex, Handelskom, Gistfabriek [online], https://id.erfgoed.net/themas/14698 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.