Geografisch thema

Paanderstraat

ID
15596
URI
https://id.erfgoed.net/themas/15596

Beschrijving

Straat lopende van het centrum naar het zuiden van Beveren-Leie. De straat vertrekt van de Kortrijkseweg en loopt in zuidelijke richting naar de grens met de gemeente Deerlijk. Zeer oude straatnaam, waarvan de betekenis niet is gekend. Paander is een uit wissen gevlochten korfje dat vroeger vaak als boodschappenmandje werd gebruikt.

Reeds in de jaren 1400 wordt de "Paanderstraat" vermeld; de vermelding heeft echter betrekking op de latere Waterstraat (tracé Stuivenbergstraat-Omloopstraat). Een thans verdwenen hoeve rechts van het huidige nummer 23 is reeds aanwezig circa 1550-1560. Een gedeelte van de Paanderstraat maakt in de 17de eeuw deel uit van de "Straete loopende naer den Beveren Dries". Een ander straatgedeelte wordt in 1634 vermeld als "Breestraete". Op de figuratieve kaart van de parochies Desselgem en Beveren, opgemaakt in 1675 door Gudwalus van der Mariën, aangeduid als "Paender Strate"; weergave van enkele sterk verspreid gelegen hoeves en een boom op de Knok, de toenmalige benaming voor de open ruimte ter hoogte van het kruispunt met de huidige Leenriestraat. Op het einde van de 17de of het begin van de 18de eeuw wordt aan dit kruispunt "het Steenen Huijs" gebouwd. Op de kaart van 1752 uit het Rijksarchief te Brugge aangeduid als de straat "van t' Swarte Gat naer de Steenwegh"; weergave van herberg "'t Swarte Gat" (nummers 53-55) en de latere herbergen "De Knok" en "In de Nieuwe Knok" (nummer 42) bij het kruispunt met de huidige Leenriestraat. De kaart van 1752 van de beek tussen de parochies Beveren en Deerlijk uit het Rijksarchief te Brugge duidt de straat aan als "de pander straete". Op de figuratieve kaart van de Sint-Pietersheerlijkheid, opgemaakt door Joseph de Coster in 1764, aangeduid als "de swartegat straete"; weergave van verspreid gelegen hoevebebouwing. Circa 1780 wordt herberg "De Paander" gebouwd door Jozef de Langhe (nummer 62). De spoorweg van Kortrijk naar Gent wordt aangelegd in 1838-1839 (registratie in het kadaster in 1839) en doorsnijdt de straat halverwege. Op de Atlas der Buurtwegen (1844) wordt de straat weergegeven als "Panderstraet" met als aanduiding "Chemin n° 8" en omschrijving "Chemin de Beveren à Deerlyck" (ten noorden van de spoorweg) en als "Kerkenwaterstraet" met als aanduiding "Chemin n° 7" en omschrijving "Chemin de Beveren à Deerlyck" (ten zuiden van de spoorweg). De "Panderstraet" wordt volgens De Flou voor het eerst vermeld in 1846. Weergave van verspreide hoevebebouwing op de kaart van het Militair Cartografisch Instituut van 1873.

In het laatste kwart van de 19de eeuw wordt herberg "In de Knok" geopend op de hoek met de Leenriestraat. In 1902 gaat men aan het zijtracé van de straat ter hoogte van de spoorweg van start met herberg "Het Slachthuis". Wever Kamiel Verstraete krijgt in 1904 toelating van het schepencollege om herberg "In de Nieuwe Knok" te openen aan het kruispunt de Knok, tegenover de oude herberg aan de overzijde van de weg. Herberg "In de Nieuwe Knok" wordt rond de Eerste Wereldoorlog opgedoekt. Tot omstreeks de Tweede Wereldoorlog loopt er vanaf de Paanderstraat een wegje in de richting van het goed "Te Schaeckx"; deze "Marct ende Mueleweg" of kortweg "Marktweg" is een kortere weg naar Harelbeke en de grafelijke banmolens te Harelbeke. Omstreeks de Tweede Wereldoorlog wordt het uithangbord van de herberg "De Nieuwe Paander" van de muur gehaald.

Tot 1960 loopt de Paanderstraat vanaf de Kleine Heerweg, waar nu de Elfde-Julilaan begint, over een deel van de huidige Koning Albertstraat en dwars over de Gentseweg waar ze de huidige Paanderstraat bereikt. Circa 1960 worden de gedeeltes ten noorden van de Gentseweg afgesneden en krijgen deze afgesneden gedeeltes de naam Elfde-Julilaan en Albertstraat.

Met de elektrificatie van de spoorlijn in 1981 verdwijnt de spoorwegovergang en wordt een hoge spoordijk aangelegd. Iets ten westen van de voormalige spoorwegovergang wordt een brug over de spoorweg gebouwd, waarbij het traject van de straat wordt gewijzigd. Bij de algemene herschikking van straatnamen in 1990 wordt de Paanderstraat herdoopt in de Paanderstraat, Gravenland en Ruifeleinde. Thans lange straat, deels met wegdek van betonplaten en deels met geasfalteerd wegdek. De bebouwing concentreert zich ter hoogte van de Leenriestraat en tussen het Ruifeleinde en de Wagenaarstraat. Over de spoorweg Kortrijk-Gent bevindt zich de hoge spoorwegbrug uit de jaren 1980.

Langs de straat zijn enkele hoeves bewaard waarvan de bebouwing dateert uit de 18de en 19de eeuw (nummer 23, nummer 80). Daarnaast ook voormalige herbergen, zoals de 18de-eeuwse herberg "De Paander" (nummer 62) en de begin 20ste-eeuwse herberg "In de Nieuwe Knok" (nummers 42-46). Nummers 53-55, gerenoveerde en tot woningen herbestemde hoeve en herberg "Het Swarte Gat", gelegen naast de spoorwegbrug. De herbergnaam wordt voor het eerst vermeld in de 17de eeuw (zie weergave op de kaart van 1752 uit het OCMW-archief te Kortrijk), maar de herberg is waarschijnlijk heel wat ouder: in 1545 wordt Willem van Puwenbrouck vermeld als herbergier. In het begin van de 19de eeuw tot tweewoonst omgebouwd. Volgens het kadaster wordt de tweewoonst in 1870 gedeeltelijk gereconstrueerd in opdracht van landbouwer Ivo Vandamme uit Waregem en in 1939 herbouwd in opdracht van geneesheer Alfons Vanneste. Gerenoveerde woningen van het dubbelhuistype van bepleisterde of gecementeerde baksteen onder een doorlopend en vernieuwd zadeldak bedekt met pannen. Rechthoekige openingen met vernieuwd houtwerk.

De bebouwing langs de Paanderstraat betreft in hoofdzaak vrijstaande (verbouwde) woningen uit de 20ste eeuw. Nummer 41, lage woning volgens het kadaster gebouwd vóór 1851 in opdracht van landbouwer Ludovicus Belzaert uit Zwevegem en gedeeltelijk gereconstrueerd in 1904. Bewaard bakstenen en thans gecementeerd volume onder een pannen zadeldak; rechthoekige openingen met vernieuwd houtwerk (bewaarde luikduimen). Nummer 66, vrijstaande woning volgens het kadaster gebouwd in 1938. Baksteenbouw op een gecementeerde plint en onder een vernieuwd, pannen zadeldak. Rechthoekige openingen onder strekse laag baksteen; bewaard houtwerk.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Beveren-Leie, 1839/1, 1859/6, 1871/5, 1905/6, 1938/33, 1939/20.
  • OCMW-archief Kortrijk: Beschrijvinghe en consistentie van de groote canten ende aboutten van eene behuysde hofstede, lant ende planteryen, gestaen ende gelegen op de prochie van harelbeke buyten en beveren, alsmede van de gronden van erfven gehouden ende heerlycke renten geldende aen het hospitael van onse lieve vrauwe binnen de stadt Cortryck, in Register van alle de leenen, heerlycheden, hofsteden, landen, boschen ende meerschen competerende aen het hospitael van Onse Lieve Vrouwe in Overleye binnen de stadt Cortryck gedaen maecken door de Eerweirdige Mevrouw Marie Terese Dumortier, F. de Bal, 1752.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nummer 559: Figuratieve kaart van de rentegronden onder Sint-Pieters heerlijkheid van de hand van pastoor Gudwalus van der Mariën, 1675.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en Plannen, nummer 561: Kaerte figurative van de gelegendheyd der vry-eygen kerke heerlykhede van Ste-Pieters Desselghem, competerende de exemple abdye van Ste-Pieters nevens Gent, bestrekkende binnen de prochien van Desselgem, Beveren, Deerlyk en Waereghem, gemaeckt ten jaere 1764 door Joseph de Coster.
  • Rijksarchief Brugge, Kaarten en Plannen, nummer 1534: Kaart van de situatie van de beek die de parochies Beveren en Deerlijk scheidt en van een hofstede, 1752.
  • Adresboek van Beveren-Leie, 1978, p. 28.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Bevers schetsboek 2, Beveren-Leie, 2006, p. 46-50, 107-111.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Toponymische wandelingen door Beveren-Leie (3), De Gaverstreke, jg. 13, 1985, p. 373-382.
  • DEBROUWERE M., DUCATTEEUW E., Toponymische wandelingen door Beveren-Leie (4), De Gaverstreke, jg. 14, 1986, p. 105-107, 130-132.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Brugge, 1931, Deel XII, kolommen 217, 292.
  • Gemeente Waregem, Overeenstemmingslijst, Straatnaamwijziging en nieuwe huisnummering, oktober 1990.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2010: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Waregem, Deel I: Stad Waregem, Deelgemeente Sint-Eloois-Vijve, Deel II: Deelgemeenten Desselgem en Beveren-Leie, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL45, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Dorpswoningen en herberg

  • Omvat
    Herberg De Paander

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Tweewoonst

  • Is deel van
    Beveren-Leie


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Paanderstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/15596 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.