erfgoedobject

Unitas Tuinwijk

bouwkundig element
ID
120662
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/120662

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Unitas Tuinwijk
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Unitas Tuinwijk
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Unitas Tuinwijk: uitbreiding
    Deze bescherming is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Unitas Tuinwijk: uitbreiding
    Deze bescherming is geldig sinds

Beschrijving

Tuinwijk uit de eerste helft van de 20ste eeuw naar ontwerp van E. van Steenbergen, gelegen in Deurne-Zuid, ten oosten van het Boekenbergpark. Terrein in vorm van noord-zuid gericht onregelmatig trapezium, begrensd door Unitaslaan, Eksterlaar, Drakenhofstraat en Oudedonklaan. In oostwestrichting versneden door drie straten, namelijk Oudedonklaan, Charles Philipslaan en Heirmanstraat. Rechthoekig pleintje aan Heirmanstraat, trapezoïdaal aan Adelbert Kennisplein. Uitsluitend woonfunctie.

Gesteund door de wet van 1919, die financiële steun voorzag voor bedienden, onderwijzers, enzovoort, besloten de werknemersverenigingen van Antwerpen in 1921 een grote tuinwijk -1000 tot 1500 woningen- te plannen, een project dat door politieke en andere meningsverschillen uiteenviel. In 1922 werd onder impuls van A. Kennis en L. Witdoeck, de basis gelegd voor de Unitas tuinwijk; de Nationale Maatschappij voor de Goedkope Woning stemde toe tot aankoop van het terrein en in juli 1923 vond de officiële stichtingsvergadering van "Unitas tuinwijk huurderscoöperatief" plaats; E. Van Steenbergen kreeg de opdracht voor een plan van aanleg. Het ministerie van financiën verzette zich tegen het steunen van verhuurmaatschappijen; in 1924 werd daarom de "Unitas tuinwijk koperscoöperatief" opgericht. April 1924, aanbesteding van 107 woningen aan Unitaslaan, A. Kennisplein en Eksterlaar, voltooid in 1926; in 1925, tweede aanbesteding van 36 huizen, voltooid in 1929 en in 1927, de derde van 52 woningen, voltooid in 1932. Onthulling in 1928 van monument A. Kennis, naar ontwerp van architect E. Van Steenbergen met bronzen medaillon door A. Poels.

Tuinwijk bestaande uit 199 woningen met ommuurde en omhaagde voortuintjes. Frontaal tegenover de straat opgestelde gevels met bakstenen onder- en beraapte, beschilderde bovenbouw; gesloten muurmassa met spaarzame, "functionele" muuropeningen, opgefleurd door kleurige glas-in-loodramen.

Vier onderscheiden woningtypes: type I waarvan 134 woningen met 7 meter gevelbreedte, daterend uit de drie bouwfases: dubbelhuizen van drie traveeën en twee bouwlagen onder mansarde- en/of tentdaken, doorgetrokken over verschillende huizen, met rondboogdeur geflankeerd door driezijdige erkers; type II waarvan 52 woningen met 5,30 meter gevelbreedte daterend uit de derde bouwfase en gelegen aan de Oudedonklaan: bestaande uit gekoppelde en in elkaars spiegelbeeld opgestelde huizen van twee traveeën en twee bouwlagen onder schilddaken, ook over meerdere woningen, met overluifelde deuren waarboven verticaal gangvenster; type III waarvan 9 woningen met 9 meter gevelbreedte, daterend uit de eerste bouwfase en gelegen aan de Unitaslaan en de A. Kennisplein: dubbelhuizen van drie traveeën en twee bouwlagen onder schilddak en met schoudergevel; type IV waarvan twee winkelhuizen, heden verbouwd, met 8,75 meter gevelbreedte, daterend uit de eerste bouwfase en gelegen aan de Unitaslaan nummers 73-75.

Aparte vormgeving voor de woningen Unitaslaan nummers 1-2 met 6,20 meter gevelbreedte, daterend uit de eerste bouwfase.

De soms licht gebogen straten met schilderachtig en intimistisch effect; brede buitenstraten vormen de verbinding met de stad, smallere straten doorkruisen de wijk; een verschillend concept per straat voorkomt monotonie: A. Kennisplein met landelijk karakter door aanplant van lindebomen, tevens een scherm voor de achtergevels van de Unitaslaan, en rustpunt door drie centraal geplaatste huizen met schoudergevel; Ch. Philipslaan met groepen van vier woningen; Heirmanstraat met open karakter door pleinvorming begrensd door twee groepen van drie en vier woningen; Oudedonklaan met gesloten, volgebouwd karakter, met huizen op gelijke afstand van de rooilijn, in de bocht met andere vormgeving. Unitaslaan, tegenover Boekenbergpark, met speels en afwisselend gezicht door enkele zachte bochten, een alternantie van open en gesloten bebouwing en enkele terugspringende huizengroepen.

Qua stijl is deze tuinwijk onder te brengen bij de romantisch-rationele stroming door het artisanaal "regionaal" aspect van het materiaalgebruik en het aanwenden van puntdaken. Ook zijn er puristische elementen te bespeuren, onder andere geometrische bouwvolumes en een vereenvoudiging van de architectonische vorm. Op een subtiele manier worden de inspiratiebronnen, Engelse zoals intimiteit en erkers, Hollandse, zoals het gebruik van baksteen, mechanische pannen en vlak in de gevel geplaatste, dragende raamkozijnen, verwerkt tot een origineel ensemble. Uit het uitbalanceren van verhoudingen en expressiemogelijkheden resulteert een architectuur die dicht bij de menselijke realiteit ligt met de nadruk op het collectieve.

  • BENTEIN C. 1979-1980: Unitas tuinwijk te Deurne van architect Edouard Van Steenbergen beschouwd in het geheel van de geschiedenis van de tuinwijken in België, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Rijksuniversiteit Gent, Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde.
  • BENTEIN C. & STYNEN H. 1982: Unitastuinwijk in Deurne (1923-1932), M&L I.6 (september), 20-39.
  • LEONARD E. 1928: De bedienden-tuinwijk Unitas te Deurne, Bouwgids XX, 235-240.
  • VAN DEN BERGHE V. 1955: Eduard Van Steenbergen, Bouwmeester en binnenhuiskunstenaar (1889-1952), Antwerpen, 12-13.
  • VAN DE VIJVER F. 1955: De bedienden-tuinwijk Unitas te Deurne 1924-1954, Heemkundig Handboekje. Mededelingentijdschrift van Gitschotel buurschap III.1 (maart).

Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. met medewerking van WYLLEMAN L. & HIMLER A. 1992: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3nd, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De woningen Unitaslaan nummers 120 en 122 maken intrinsiek deel uit van de Unitas-tuinwijk en werden beschermd als stadsgezicht bij MB van 06/09/2002. De woningen dateren uit de eerste bouwfase van de aanleg van de Unitas-tuinwijk, naar ontwerp van Edouard Van Steenbergen, aangevat in 1924 en voltooid in 1925. De identiek vormgegeven woningen met gemeenschappelijk dak vormen de enige huizengroep aan de westzijde van de Unitaslaan en zijn te catalogeren onder het door Van Steenbergen geprojecteerde woningtype III: een dubbelhuis van drie traveeën en twee bouwlagen, dat zich met een gevelbreedte van 9 meter onderscheidde van de overige types.

  • Onroerend Erfgoed, digitaal beschermingsdossier DA002345, Uitbreiding Unitas Tuinwijk (S.N., 2002).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Unitas Tuinwijk [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/120662 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.