is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Stephanus met kerkhof
Deze vaststelling is geldig sinds
omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Sint-Stephanus
Deze bescherming is geldig sinds
omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Sint-Stephanus: toren en kruisbeuk
Deze bescherming is geldig sinds
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Stephanus
Deze vaststelling was geldig van tot
Georiënteerde kerk met omringend kerkhof, voorzien van een ijzeren toegangshek tussen gemetste hekpijlers met hardstenen bekroning palend aan de hoek van de pastorietuin. Rondboogpoortje in de kerkhofmuur tegenover het koor, aan het eind van een kerkwegel. Eenbeukige kruiskerk met vierkante westtoren, rechthoekig koor en sacristie in de zuidelijke kooroksel.
Oudste vermelding van de kerk in 1117. Vermoedelijk oorspronkelijk een eenbeukige romaanse zaalkerk (12de tot 13de eeuw) van grijze, onregelmatige blokken natuursteen. Kruisbeuk van Balegemse zandsteen waarschijnlijk toegevoegd in de eerste helft van de 15de eeuw. Ingrijpende herstelling en vergroting van de kerk met baksteen in 1654-55: schip hersteld, koor vergroot en herbouwd, vierkante toren aangebouwd tegen de westgevel. Sacristie gebouwd tussen 1685 en 1708. Dak van kruisbeuk vroeger gedateerd 1770 verwijzend naar een herstelling ervan. Grote herstellingswerken aan de kerk met vergroting van de sacristie in 1880 naar ontwerp van architect Modeste De Noyette. Sacristie nog vergroot in 1894. Oorlogsschade aan de zuidelijke kruisbeuk in 1918. Totale restauratie in 1969-1970 naar ontwerp van architect A. Bressers gepaard gaand met de sloping van de doopkapel. Kleine aanbouwsels aan toren en koor.
Het schip van vier traveeën vertoont nog delen van romaans metselwerk: zuidgevel ongeveer tot daklijsthoogte, voorzien van een gedichte rondboogdeur (een vroeger zogenaamde lijkdeur?) en smalle gedichte kleine rondboogvormige vensters naast twee verdiepte steekboogvensters. Noordgevel met hoge plint van oud metselwerk in onregelmatig verband en voorts voornamelijk opgemetst van baksteen en met twee steekboogvormige vensterlichten. Gotische kruisbeuk met zandstenen puntgevels, spitsboogvormig vensterlicht voorzien van nieuw drieledig maaswerk bij de laatste restauratie. In de westzijde van de kruisbeuk: sporen van met baksteen gedichte vroegere spitsboogdeuren(?). Vlak afgesloten bakstenen koor op natuurstenen onderbouw, met jaartal 1655 in zandstenen cijfers onder de ronde topoculus. Sporen van een gedicht koorlicht. Vrij gesloten, uitgebouwde vierkante bakstenen westtoren op zandstenen plint, met hoge ingesnoerde leien spits. Uit de vroegere westgevel hergebruikt romaans natuurstenen portaal: rechthoekige deur ingeschreven in een rondboog met kraalprofiel; monolithisch boogveld met rozetten en ingeschreven drielob rustend op twee geprofileerde consoles. Een steekboogvenster daarboven. Gekoppelde spitsboogvormige galmgaten ingeschreven in een spitsboogveld. Met zandsteen omlijste vierkante steigergaten onder de zandstenen daklijst.
Bepleisterde tongewelven met trekstangen ter hoogte van de vlakke moerbogen; een spitsboognis in de westzijde van de transeptarmen.
Eiken lambrisering in het schip en twee biechtstoelen (één nog origineel) ingewerkt in muurnissen in de kruisbeuk, door J. Van Den Haute uitgevoerd in 1773-1775. Classicistische preekstoel met gipsen beeldhouwwerk van Karel Van Poucke (Gent). 15de-eeuws zandstenen doopvont.
Bron: BOGAERT C. & VERBEECK M. 1989: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Gent, Kantons Destelbergen - Oosterzele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 12n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Bogaert, Chris; Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Het kerkhof van Melsen staat eerder schematisch afgebeeld op een figuratieve kaart uit 1660. Het is dan een vermoedelijk met gras beplant kerkhof, toegankelijk via drie wegen. De rechthoekige vorm is wellicht een schematische aanduiding die niet strookte met de realiteit. Op de laat-18de-eeuwse Ferrariskaart staat een cirkelvormig kerkhof afgebeeld, met bomen omzoomd. Tegen 1840 wordt het kerkhof ten zuiden en ten westen recht afgesneden door de buurtwegen 18 en 21, een vorm die vandaag nog steeds herkenbaar is.
Op het deels ommuurde en omhaagde en vergroende kerkhof bleven graftekens bewaard van de late 19de eeuw tot de naoorlogse periode. Het geheel geeft een representatief beeld van een plattelandskerkhof. Tegen het koor van de kerk staan de oudste graftekens opgebouwd uit een hoge schuin afgetopte stèle met een bekronend kruis. Opmerkelijk is de omlopende gebogen ordening van de begraafplaats die nog steeds de oude contouren van het kerkhof volgen. De typische grafvormen zijn er herkenbaar: (verhoogde) zerken met een stèle, stèles met een bekronend kruis. Zowel de blauwe hardsteen als de vernieuwende materialen uit de jaren 1960 en 1970 bleven er bewaard (witte marmer en graniet). De gangbare stijlen als eclecticisme, sobere art deco en naoorlogs modernisme bleven er bewaard.
Het kerkhof werd bezocht in 2017.