Decanale, voorheen collegiale Sint-Martinuskerk, ook Onze-Lieve-Vrouwebasiliek genoemd.

Belangwekkende bedevaartkerk tijdens meerdere bouwcampagnes waarvan de juiste chronologie betwist wordt, opgetrokken ter vervanging van een ouder gebouw, om te kunnen voldoen aan de devotie voor het miraculeuze Onze-Lieve-Vrouwebeeld van 1267.

Hoofdzakelijk gotisch gebouw met volgende plattegrond: vierkante westtoren met octogonale doopkapel, een driebeukig schip van vier traveeën, een koor met pseudo-kooromgang, een zijkoor ten noordoosten en een vierkante kapel ten noorden; barokke sacristie ten noorden. Vierkante westtoren, naar Doornikse wijze geflankeerd door polygonale hoektorens en op de noordzijde voorzien van een traptorentje. De eerste vier geledingen dateren met de hoektorens, uit begin 14de eeuw; in de loop van de tweede helft van de 15de eeuw werd de toren verhoogd, de traptoren bijgebouwd en het geheel bekroond met een opengewerkte stenen spits (zie stadsprent van 1580); laatstgenoemde werd in 1775 vervangen door de huidige barokke lantaarn. De restauratie van 1865 bekleedde de oorspronkelijke arkosen gevels van de toren met een parement van Gobertangesteen.

Basilicaal schip van vier traveeën, daterend uit midden 14de eeuw en voltooid in de tweede helft van de 14de eeuw; het behoort tot de volle Brabantse gotiek. Traveeën gemarkeerd door kapiteelloze samengestelde pijlers en overkluisd met kruisribgewelven. Drieledige opstand van scheibogen, triforium en bovenlichten. Zijbeuken verlicht door hoge vensters en naar Brabantse wijze afgewerkt met kapelgevels en haakse zadeldaken. De muur tussen schip en toren is opengewerkt met een drievoudig register van tribunevensters.

Noordzijbeuk voorzien van een noordportaal, afgewerkt met hogels en pinakel. Uitspringend open zuidportaal, rijkelijk versierd met beeldhouwwerk.

De Onze-Lieve-Vrouwekapel werd einde 14de eeuw opgetrokken in het verlengde van de noordbeuk; een travee met vijfzijdige sluiting, voorzien van kruisriboverwelving; rijk traceerwerk (deels van de restauratie 1910-1913).

De bouw van het koor gebeurde tussen 1398 en 1409 (archiefstukken); drie rechthoekige traveeën met zevenzijdige sluiting en kranskapellen, uitgespaard tussen de steunberen; rijk geornamenteerde Brabantse hooggotiek (triforium) met harmonieuze inlassing van merkwaardig beeldhouwwerk, onder meer de befaamde Apostelenbeelden (zie Mobilair).

Gotische crypte onder het koor, met dezelfde plattegrond; stergewelf op ribben samenkomend in een centrale robuuste pijler.

In het verlengde van de zuidzijbeuk werd een bijkomend portaal gebouwd, gelijktijdig met het koor.

In 1463-67 werd, op de oosttravee van de noordzijbeuk een kapel bijgebouwd, genoemd naar de stichter Trazegnies.

Ten slotte werd tussen laatstgenoemde en de Onze-Lieve-Vrouwekapel, een sacristie in barokstijl opgetrokken in 1664.

Mobilair

Rijke verzameling, bijzonder vermeldenswaard is het beeldhouwwerk: twaalf Apostelfiguren op de pijlers in het koor, de beelden van het zuidportaal en de Madonna's van de toren en het noordportaal. Ontelbare voorstellingen onder meer in de zwikken van bogen, op consoles en sluitstenen; romaanse Madonna, geschonken in 1267 door Aleydis; Albasten Sint-Martinusaltaar in renaissancestijl uit de Trazegnieskapel, gedateerd en gesigneerd "1533, Jehan Mone, maistre artiste de l'empereur"; geelkoperen gotische doopvont, luidens het opschrift gemaakt in 1446, door Willaume le Fure, geelgieter te Doornik; Brussels wandtapijt (17de eeuw) van J. Raes, gemaakt naar een carton van Raffaël: Paulus en Barnabas te Lystra.

De kerk is in het bezit van een gevarieerde en rijke schat, uitvoerig beschreven door F. Crooy, onder meer Monstrans van Hendrik VIII en reliekostensorium van Lodewijk XI; verscheidene grafstenen, onder meer deze van Joachim, dolfijn van Frankrijk en zoontje van Louis XI, gestorven in 1460.