Parochiekerk Sint-Hilarius met kerkhof
bouwkundig element- ID
- 41529
- URI
- https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/41529
Juridische gevolgen
-
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Hilarius
Deze vaststelling is geldig sinds -
omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Sint-Hilarius
Deze bescherming is geldig sinds -
omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Sint-Hilarius: kerkhofmuur
Deze bescherming is geldig sinds -
is deel van de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Dorpskern Bierbeek
Deze vaststelling is geldig sinds -
is deel van de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Dorpskern Bierbeek
Deze bescherming is geldig sinds -
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Hilarius
Deze vaststelling was geldig van tot
Beschrijving
Merkwaardig gebouw uit 12de en 13de eeuw, gelegen op een kleine verhevenheid en omgeven door het kerkhof. De plattegrond ontplooit een zware westtoren geaccosteerd door een zuidtraptorentje en gevat tussen de zijbeuken van een vijf traveeën lang schip, een uitspringende dwarsbeuk en een recht afgesloten koor. Recente sacristie aan de zuidoostzijde.
Toren met zandstenen onderbouw, opgericht ter plaatse van een oudere: uit de opgegraven funderingen is de juiste bestemming niet af te leiden; breed op het schip geopende gelijkvloerse verdieping, overkluisd met zware kruisribgewelven (1260 en volgende); voorgevelbekleding, classicistisch portaal (ter plaatse van de 13de-eeuwse ingang) en bakstenen klokkenverdieping van circa 1784 door Everaert.
Merkwaardige romaanse beuk op gemetselde pijlers (midden 12de eeuw); rijzige verhoudingen (huidige bevloering met 40 centimeter opgehoogd); houten zoldering met oorspronkelijke traveeën (gerestaureerd); behouden romaans dakgebint; zijbeuken verbreed in 1770-1771 door Corthout en al te zeer hersteld tijdens een restauratie van circa 1900.
Bij deze gelegenheid toevoeging van een doopkapel aan de noordzijde. "Lage" dwarsbeuk van het Maasromaans type; westarcade afgebroken (doch bewaarde sporen); kruisarmen herbouwd circa 1900 op basis van nauwkeurige gegevens.
Vierkant koor afgedekt met een kruisgewelf (12de eeuw), op ietwat droge wijze hersteld; buitenmuurversiering van lisenen en boogfriezen op geprofileerde kraagstenen; binnenin wasbekken onder mijterboog.
Restauratie door S. Brigode en R.M. Lemaire (1966-1967). Mobilair: kleine geelkoperen Christus (13de eeuw?); kruisbeeld in de sacristie (I.B. Duray, 1782); baroktabernakel in het koor (circa 1700); barokbiechtstoelen (1684). Fraaie grafsteen in de kruisarmen, van N. Lelarge (+ 1546) en G. Lelarge, prior (+ 1506), van pastoor Fr. Schandelius (+ 1663) en in de beuk van G. van Wivkem (+ 1447); gotisch wijwatervat onder de toren (1544).
Bron: GENICOT L.F., VAN AERSCHOT S., DE CROMBRUGGHE A., SANSEN H. & VANHOVE J. 1971: Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, Architectuur, Provincie Brabant, Arrondissement Leuven, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 1, Luik.
Auteurs: Genicot, Luc; Van Aerschot, Suzanne; de Crombrugghe, Anne; Sansen, Hadewych; Vanhove, Jacqueline
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Aanvullende informatie
Datering van de dakkap en bijgestelde bouwgeschiedenis
De goed bewaarde enkelvoudige sporenkap op het middenschip werd in 2009 bouwhistorisch onderzocht. Dendrochronologisch onderzoek dateert de kap in 1234, aanzienlijk later dan de voordien gangbare datering van het schip in de tweede helft van de 12de eeuw. De datering van de kap van het schip leidde tot een bijgestelde bouwgeschiedenis van het kerkgebouw. Het koor en het transept werden als eerste gebouwd, wellicht in de jaren 1166-1189, toen de heren van Bierbeek een kapittel van zes kanunniken oprichtten in Bierbeek. De bouw van het schip in de eerste decennia van de 13de eeuw gebeurde tijdens de laatste jaren van het kapittel als een zelfstandige instelling. Tijdens de bouw van de westtoren, tussen 1260 en 1303, was het kapittel van de heren van Bierbeek definitief omgevormd tot een priorij van de abdij Saint-Nicaise in Reims.
- COOMANS TH. 2010: Van kapittelkerk tot priorijkerk: de romaanse Sint-Hilariuskerk van Bierbeek in nieuw perspectief naar aanleiding van de dendrochronologische datering van de sporenkap (prov. Vlaams-Brabant), Relicta. Archeologie, Monumenten- en Landschapsonderzoek in Vlaanderen 6, 69-98.
Kerkhof met kerkhofmuur
De oudste voorstelling van het kerkhof is terug te vinden in het album de Croy, op een figuratieve prekadastrale kaart (1596-1598) van Pierre de Bersacques. De dorpskern wordt beheerst door de Maasromaanse Sint-Hilariuskerk en de aangrenzende priorij. Het kerkhof, waarop grafkruisen zichtbaar zijn, was volgens de kleuring omgeven door een natuurstenen muur alhoewel een tekst van rond 1606 spreekt van een haag.
Het concept van de huidige, bakstenen ommuring met grote, hardstenen pijlers die smeedijzeren hekkens flankeren gaat terug tot de periode 1864-1876 toen de kerkfabriek had beslist een muur te bouwen en de weg over het kerkhof te supprimeren door het plaatsen van hekkens, zowel boven- als onderaan het kerkhof. De anno 2005 witgeschilderde baksteenmuur, die tevens als keermuur fungeert, is bovenaan afgewerkt met dekpannen en bestaat overwegend uit handvormsteen in kop- en sterkverband, aangevuld met een recenter, hersteld gedeelte in machinale baksteen.
Alhoewel de oude grafzerken en -kruisen in situ bewaard bleven, fungeert het kerkhof niet langer als begraafplaats.
- Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DB002244, Parochiekerk Sint-Hilarius: omgeving, kerkhofmuur, pastorie en hoeve (PAESMANS G. 2005).
