Het Hogeschoolplein ontstond tussen 1807 en 1812, op de plaats waar de gebouwen van de pedagogie 'Het Varcken' en het Standonckcollege stonden. Het idee om een openbare ruimte aan te leggen tussen de Lakenhalle aan de Naamsestraat en het Pauscollege aan de 's Meiersstraat ontstond al in 1786, ten tijde van de uitbreiding van het Pauscollege. Hevig protest van de bevolking zorgde er echter voor dat het project voor bijna een kwarteeuw opgeborgen werd. In het begin van de 19de eeuw, onder leiding van stadsarchitect C.-F. de Rare, kregen de plannen voor de aanleg van een plein voor het Pauscollege een nieuwe kans onder de vorm van sanering van de inmiddels verloederde buurt. Op bevel van het stadsbestuur werden bijna alle gebouwen van 'Het Varcken' en het Standonckcollege gesloopt. De vrijgekomen, nagenoeg rechthoekige ruimte werd geëgaliseerd en centraal voorzien van een grasveld, omzoomd met bomen. De bebouwing rond het plein met het Pauscollege als blikvanger, zou 18 de-eeuwse panden aan de oost- en zuidzijde combineren met nieuwbouwwoningen die in de loop van de 19de en de 20ste eeuw aan de west- en de noordzijde van het plein gebouwd werden. Het Hogeschoolplein is daarmee niet het resultaat van een globaal bouwproject, zoals bijvoorbeeld de planmatige aanleg in 1838 van de Rijschoolstraat, maar wel de vrucht van individuele initiatieven die aan strenge stedelijke bouwvoorschriften en vormvereisten waren onderworpen. Het Hogeschoolplein is hierin geen unicum voor Leuven: ook het Monseigneur Ladeuzeplein (1806), het Sint-Jacobsplein (1824) en het Herbert Hooverplein (1829) zijn volgens dit principe ontstaan. Wel uniek aan het Hogeschoolplein is het feit dat het stedenbouwkundig concept, de bebouwing en de groenaanleg doorheen de jaren zo goed bewaard bleven. Het Hogeschoolplein is een kenschetsend voorbeeld van een neoclassicistisch plein waarbij aanleg, aanplant en bebouwing bewust op elkaar afgestemd werden. Het Hogeschoolplein is hiermee een representatief voorbeeld van de vroeg-19de-eeuwse stadsvernieuwingsprojecten in Leuven. Het heeft een belangrijke ensemblewaarde en een hoge graad van authenticiteit door de nagenoeg intacte bewaring van de bebouwing, het centrale grasveld met bomen, standbeeld en omringend plantsoen en het omlopende tracé van de straat. Daarnaast is het Hogeschoolplein een goed bewaard en representatief voorbeeld van een historisch gegroeid architecturaal ensemble waarin bestaande classicistische bebouwing uit de 18de eeuw gecombineerd werd met 19de- en 20ste-eeuwse nieuwbouwwoningen in neoclassicistische of neotraditionele stijl. Onder het strenge oog van het Raadgevend Comiteit voor Stadsschoon, dat alle bouwaanvragen toetste aan esthetiek en stedenbouwkundige voorschriften, evolueerde het Hogeschoolplein tot een harmonieus en stemmig ensemble dat doorheen de tijd zijn 19de-eeuwse concept en allures wist te bewaren.