erfgoedobject

Peerdsbos en Park van Brasschaat

landschappelijk geheel
ID
135358
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/135358

Juridische gevolgen

Beschrijving

Het Peerdsbos werd voor het eerst vermeld in 1434 en maakte toen deel uit van het veel grotere domein 'Bremdonk'.

Op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1777) betreft de ankerplaats een complex van bos, weiland, akker en heide. De structuur van het huidige bosgebied ten oosten van de Laarse Beek is reeds op deze historische kaart herkenbaar, net als het Domein ter List. De westelijke kant van de Laarse Beek betrof op dat moment weilanden, akkers, heide en enkele bosaanplantingen rondom de toenmalige Bremdonkhoeve en het al bestaande Kasteel van Brasschaat.

Een kleine eeuw later (kaart van Vandermaelen, 1854) is het gebied nagenoeg onveranderd gebleven: landbouwgrond, loof- en naaldbos wisselen elkaar af; in het meest oostelijke deel domineert de heide. De domeinen van de Bremdonkhoeve, het kasteel en Hof ter List zijn duidelijk te onderscheiden.

Een halve eeuw later is de bebossing sterk toegenomen; ook het oostelijke deel is nu helemaal beplant. Door de bebossing, die nog doorging in de 20ste eeuw, verdween de oude Bremdonkhoeve bijna volledig, enkel de 'Melkerij' bleef over. Het betreft nu een omwaterde hoeve, bestaande uit een woonstalhuis, bakhuis en schuur. Hof ter List werd al vermeld in de middeleeuwen. Eind 16de eeuw was er sprake van een hoeve die in 1897 werd vervangen door een kasteel dat op haar beurt na de Tweede Wereldoorlog werd afgebroken. Alleen de herenhoeve, de pachthoeve en de boswachterswoning bleven gespaard. Met de aanleg van de autosnelweg E19 werd het domein Ter List middendoor gesneden. Zo komt het dat enkel de herenhoeve, oorspronkelijk een jachtpaviljoen uit de 18de eeuw, die ten noorden van de autosnelweg ligt, binnen de grenzen van de ankerplaats valt. Nabij de vijver, bleef ook de ijskelder bewaard.

De geschiedenis van het domein van het Kasteel van Brasschaat gaat terug op drie nu verdwenen nederzettingen: 'de Vagevuurhoeve', 'de Hemelhoeve' en de 'Helhoeve'. De ‘Vagevuurhoeve' op de hoek van de Miksebaan en de Door Verstraetelei, werd omgevormd tot gemeentelijke school en vervangen door een nieuwbouw. De 'Helhoeve' die al werd vermeld in 1602, vormt de kern van het kasteel. In de 18de eeuw werd de 'Helhoeve' immers verbouwd tot hof van plaisance. In 1872 werd alles echter gesloopt en vervangen door een groots kasteel (later nog verschillende keren vergroot) naar Frans model en omgeven door een park met bosaanplantingen, dreven, grasvelden en een vijver. In het park kwamen ook een remise, een hovenierswoning, twee boswachterswoningen en twee monumentale hoofdingangen (ter hoogte van het dorp en aan de ingang van het Peerdsbos) met bewaarde conciërgewoning. De Hemelhoeve met een U-vormige inplanting dateert van 1926. De huidige aanleg van het domein komt nog goed overeen met wat we terugvinden op de kaarten van het MGI uit 1909, met uitzondering van het zuidelijke deel waar een sportcomplex werd ingepast.

De parochiekerk Sint-Antonius, gelegen in de noordwestelijke hoek van de ankerplaats, gaat terug tot een kapel, toegewijd aan Sint-Antonius, uit de tweede helft van de 15de eeuw. Vandaag is het een laatclassicistische georiënteerde driebeukige kruiskerk met westelijke toren. De kapel gaat terug tot 1771, doch werd in 1839 vergroot; de toren werd toegevoegd in 1864-1865 en de zijbeuken kwamen er in 1871-1872. De ten oosten gelegen voormalige dekenij, nu taverne 'D' oude Pastorie', betreft een laatclassicistisch dubbelhuis uit het begin van de 19de eeuw, doch nadien nog vergroot en aangepast.

Het Peerdsbos betreft een complex van redelijk structuurrijke bossen, met geleidelijke overgangen naar meer beekbegeleidende bostypes dankzij de aanwezigheid van de Laarse Beek. De aanwezigheid van deze beekbegeleidende vegetaties betekent een verrijking van het bosecosysteem, alsook van de floristische waarde. Het bomenbestand van het bos, alsook van de talrijke dreven, vertegenwoordigt een aanzienlijke dendrologische waarde. Naast de floristische- en dendrologische waarde, herbergt dit uitgebreide boscomplex ook een aanzienlijke faunistische waarde, waarbij vooral de avifauna moet worden vermeld. Indrukwekkende dreven, variërende boscomplexen en heel wat cultuurhistorisch erfgoed maken dit landschap esthetisch waardevol. Als redelijk groot bosgebied net ten zuiden van het centrum van Brasschaat vertegenwoordigt deze ankerplaats bovendien een belangrijke groene ruimte.

Vanuit archeologisch oogpunt zijn enkele sites vermeldenswaardig. Het gaat om het Kasteel van Brasschaat (18e eeuw), de Hemelhoeve (15e eeuw), de Bremdonckhoeve (zou teruggaan tot 13e eeuw en het Hof ter List (hoeve uit 16e eeuw, later omgebouwd tot lusthof). Bij laatstgenoemde werd in 1840 bij het uitdiepen van de gracht ‘prehistorisch’ ruw, zwart aardewerk en herten geweien gevonden. Dit duidt op een pre- of protohistorische site in de omgeving. Er zijn dus weinig archeologische sites gekend in de ankerplaats Peerdsbos en Park van Brasschaat. Dit betekent echter niet dat de ankerplaats geen archeologische waarden heeft, het duidt eerder op een lacune in de kennis van het gebied. Dit wordt bevestigd door de bodemkaart. Volgende bodemtypes hebben archeologische potenties: plaggenbodems (tegen Bredabaan, tegen dorpskern en Zeurtbeek) zijn dikwijls synoniem voor gave archeologische sites. Door een eeuwenlange ophoging met stalmest ontstaat een dikke antropogene A-horizont die mogelijke archeologische resten afdekt en ze behoedt tegen vernieling. Podzols (bossen rond de Hemelhoeve en strookje tegen E19) bestaan uit een organische bovenlaag (A- horizont), een uitlogingshorizont (E) en een humus-en ijzeraanrijkigshorizont (Bth), wat dikwijls duidt op een gaaf bewaard prehistorisch loopvlak. Langs de Laarse Beek ligt enerzijds een droge zandbodem (Zbp) en anderzijds een zeer natte zandbodem (Zgp) met een sterk antropogene invloed, vermoedelijk in verband te brengen met (landbouw)activiteiten van de Bremdonckhoeve.

 

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000.

 

  • PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10N2 (Ho-Ra), Brussel - Gent.

Bron: Aanduidingsdossier ankerplaats 'Peerdsbos en Park van Brasschaat', definitieve aanduiding 29/07/2008. Agentschap Onroerend Erfgoed, Brussel.
Auteurs: De Borgher, Marc
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Peerdsbos en Park van Brasschaat [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/135358 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.