erfgoedobject

Decanale kerk Sint-Amelberga met kerkhof

bouwkundig element
ID
14523
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14523

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Decanale kerk Sint-Amelberga
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd monument Decanale kerk Sint-Amelberga
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd cultuurhistorisch landschap Dorpskern Zandhoven
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Dorpskern Zandhoven
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Gelegen even ten zuiden van de oude dorpskern, omhaagd kerkhof rond de kerk.

Historiek

Het ontstaan van de parochie zou teruggaan tot de 13de eeuw. De gotische kerk dateert uit begin 16de eeuw, de toren van witte zandsteen werd verhoogd in 1689. Herstellingswerken aan kerk en toren naar ontwerp van Eugeen Gife in 1875; hersteld en vergroot in 1895 naar ontwerp van architect Louis Gife; vernield in 1914 en herbouwd in 1923-24 naar ontwerp van architect Jan Sel; nadien nogmaals vernield in 1940, definitieve herbouw grosso modo identiek aan de oude kerk naar ontwerp van Pol Berger en Josef Louis Stynen.

Beschrijving

Bakstenen kruisbasiliek met vierkante zandstenen westtoren en dakruiter op de kruising: schip met vier traveeën en transept van één travee met vlakke sluiting; koor van twee rechte traveeën en driezijdige sluiting; sacristie en bergplaats aan zuid- en noordgevel tussen transept en koor. Vierkante westtoren herbouwd in 1923 en 1940, drie geledingen gemarkeerd door kordons, ingesnoerde leien naaldspits. Korfboogpoort in geprofileerde omlijsting waarboven een beeld van Sint-Amelberga onder een gotisch baldakijn, beide gevat in een gotische spitsboogomlijsting onder geprofileerde waterlijst op consoles. Hogerop groot radvenster en rondboogvormige galmgaten, steigergaten onder de daklijst. Bakstenen kerk met gebruik van natuursteen voor de afwerking, leien zadel- en lessenaars- (zijbeuken) daken; dakruiter met leien spits op de kruising. Natuurstenen sokkel, doorlopend kordon ter hoogte van de vensterdorpels; traveeën gemarkeerd door steunberen. Spitsboogvensters met neogotische tracering in geprofileerde omlijsting. Sacristie en bergplaats met getraliede rechthoekige muuropeningen.

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur. Basiliek met spitsbogen op ontpleisterde (1923) natuurstenen zuilen met polygonale sokkel en bladkapiteel, hierop steunende pilasters bovenaan onderling verbonden door geleed kordon. Spitsboogvormige bovenlichten in verdiepte muurvlakken. Bepleisterd en beschilderd rococotongewelf (opklimmend tot 1664, voordien houten gewelf) met paneelwerk, schijven en rocailles; gordelbogen gevormd door geprofileerde panelen op cartouches. Gewelfvlakken met ingediepte en geprofileerde panelen; dito klimmend tongewelf in de zijbeuken en kruisgewelf in de kruising. Gewelf van schip, transept en koor versierd met vergulde sterren. In transept (gewelfsleutel) en koor respectievelijk een allegorische afbeelding van Heilige Drievuldigheid en Heilige Geest.

Mobilair

Schilderijen: altaarstukken uit 17de en 18de eeuw, gerestaureerd in 1929 door A. Van Poeck.

Beeldhouwwerk: kruisbeeld (13de eeuw), Sint-Amelberga (eerste helft van de 17de eeuw), Ecce homo (tweede helft van de 17de eeuw), Sint-Hubertus (tweede helft van de 17de eeuw of 18de eeuw), Sint-Sebastiaan (18de eeuw).

Barok hoofdaltaar door Servaes Cardon van 1648. Zijaltaren door Joos Pasteels van 1659 (noorden) en 1676 (zuiden). Preekstoel door Filips Van den Perre van 1643. Eiken biechtstoelen (derde kwart van de 18de eeuw) in 1804 overgebracht van uit een kapucijnenkerk van Lier. Arduinen grafsteen van Arnold van Liere en echtgenote met voorstelling van de overledenen, hun wapenschilden en kwartieren, geplaatst tegen de westelijke muur van de noordelijke transeptarm.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Zandhoven, Sint-Amelberga, dossiers 3,4,6,7,9.
  • LEONARD E., Wederopbouw van Toren en Kerk te Zandhoven, in Bouwkunst en wederopbouw, I, nummer 4, april 1941.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n3 (Ru-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Omheind en omhaagd kerkhof, deels geruimd en heraangelegd tot een funerair park.

Volgens de Ferrariskaart uit de late 18de eeuw was het kerkhof ten oosten, zuiden en westen omzoomd met een bomenrij, ten noorden stonden gebouwen. Op de Atlas der Buurtwegen staat een haag ingetekend in plaats van een bomenrij en aansluitend een omlopend pad. Het omlopende pad correspondeert met de huidige straat De Linden. Ten noorden staan er in 1840 nog steeds gebouwen. Twee postkaarten van E. Masen van omstreeks 1906 tonen dat de noordelijke afsluiting van het kerkhof met De Linden bestond uit een geschoren haag en een ijzeren hekken aan classicistische natuurstenen (?) hekpijlers, bekroond met urnen.

Vandaag omheind en omhaagd kerkhof, deels geruimd en heraangelegd tot een funerair park. De smeedijzeren omheining bovenop een bakstenen plint is opgehangen aan bakstenen hekpijlers met hardstenen bekroningen. De toegang tot het kerkhof is geflankeerd door bakstenen pijlers bekroond met neogotische naar boven toe verjongende en op een ronde nok uitlopende dekstenen.

Het geheel van de graftekens toont nog de rijkdom van de funeraire vormentaal uit de 20ste eeuw: houten kruisen, neoclassicistische, neogotische en eclectische stèles, kruisvormige stèles met graftuinen, stèles met zerken. Het meest voorkomende bouwmateriaal is blauwe hardsteen, aangevuld met witte marmer voor de tekstplaten. De funeraire symboliek beperkt zich vooral tot immortellenkransen. Tijdens het interbellum en de naoorlogse periode werden de stèles in combinatie met een zerk opgetrokken in art deco en modernisme. Er bleef ook een gietijzeren kruis bewaard.  

Het terreinonderzoek vond plaats in 2015.

  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Dorpskern Zandhoven


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Decanale kerk Sint-Amelberga met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14523 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.