Aangelegd ingevolge het edict van 26 juni 1784 dat het begraven binnen de steden verbood; de inhuldiging van het huidige kerkhof dateert van 2 juli daaropvolgend. Begrenzing door Vrouwvliet (in het noorden), spoorlijn Antwerpen-Mechelen (in het oosten), Kleine Nieuwendijkstraat (in het zuiden) en Ziekebeemdenstraat (in het westen), met oudste gedeelte aan zuidzijde (de perken A, B, E, F, G, N, O, P); de uitbreiding naar de Kleine Nieuwendijkstraat toe (de perken C, D, H, I, J, K, M, L) en de aanleg van het, tot op heden bewaard concentrisch-geometrisch patroon naar ontwerp van stadsarchitect F.J. Bouwens, dateert van 1860; de uitbreidingen naar de spoorweg toe, aangegeven door brede, parallelle lanen dateren respectievelijk van 1880 en van circa 1910.

De symmetrische aanleg van het oude gedeelte vertrekt vanuit de kapel, gelegen in het midden van een in kwartieren verdeeld vierkant en omringd door drie concentrische, octogonaal verlopende lanen; loodrecht op de kapel ingeplante assen bepalen de aanleg van de aangrenzende percelen, die ingedeeld zijn volgens dambordpatroon; de kruising van de paden neemt regelmatig de vorm aan van een cirkelvormige verbreding. De aanleg van het nieuwe gedeelte, met recente kapel en bureel nabij de inkom, is veel minder samenhangend.

Oude kapel met neoromaanse en neobyzantijnse inslag van circa 1907. Vierkant grondplan met ingeschreven Grieks kruis; het hoger opgetrokken kruisvormig gedeelte onder haakse leien zadeldaken met octogonale kruisingstoren onder ingesnoerde spits, de lagere hoekinvullingen onder leien tentdak. Bakstenen lijst- en puntgevels, laatstgenoemde met aandak, gecombineerd met arduin voor constructieve onderdelen (plint, dekstenen, lateien, dorpeltjes, maaswerk, portaalomlijsting); versiering door middel van spaarvelden en baksteenfriezen; roosvensters met maaswerk in de puntgevels, gekoppelde rondboogvenstertjes in de lijstgevels; rondboogdeuren met blind boogveld, onder meer fraai omlijst portaal. Tegen de achtergevel, houten kruisbeeld.

Aan de grote lanen bevinden zich de graven van vooraanstaande Mechelaars, aan de erelaan voornamelijk kunstenaars en politici; opvallend is ook de grote aanwezigheid van graven voor hooggeplaatste militairen - Mechelen was vroeger de belangrijkste garnizoenstad van België - terwijl graven van kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders, kloosterlingen en prominente katholieken totaal ontbreken: zij verkozen begraven te worden op de oude "kerk"hoven van de omringende gemeenten.

De stedelijke begraafplaats van Mechelen bezit talrijke merkwaardige grafmonumenten en sculpturen uit diverse perioden. Vermelden we in chronologische volgorde, bij wijze van voorbeeld, het als eclectische toren uitgewerkte grafmonument van G. Ragheno (overleden in 1867) het graf van het echtpaar C. Renoz-F. Hanicq met natuurstenen beeld door J. Tuerlinckx (1869), een sarcofaag met Egyptische inslag naar ontwerp van architect Ph. Van Boxmeer voor J. Beerens (overleden in 1878), een eclectisch opgevat graftempeltje voor de familie Van der Auwera, een art-nouveaugetint monument voor de familie Pas met beeld van treurende vrouw en bronsreliëf naar ontwerp van architect Th. Vandenbergh, het graf van het echtpaar Ernest Wijnants (beeldhouwer) met bronzen vrouwenfiguur naar eigen ontwerp, de grafmonumenten voor stadsbeiaardier Jef Denyn (overleden in 1941) door Lode Eyckermans en zanger Louis Neefs (overleden in 1980), het familiegraf Honsia-Scheppers-Teugels met beeld van treurende vrouw gesigneerd Rik Honsia (1988).