Archeologische nota

In de vroeg-Romeinse tijd bevond zich in Velzeke een legerplaats die een defensief systeem had bestaande uit spitsgrachten, een aarden wal en een houten palissade. Deze militaire inplanting werd hoogstwaarschijnlijk opgericht in de Augusteïsche periode.

De versterking was gelegen op het meest zuidwestelijke punt van een plateau dat zich uitstrekt tussen de valleien van de Molenbeek en de Passemarebeek. Zo hadden de militairen ook een uitkijk op het landschap en op eventueel vijandige troepen. Rondom deze versterking waren drie spitsgrachten aangelegd, en daarbij aansluitend een aarden wal bekroond met een houten palissade. Het kamp was gelegen op het knooppunt van de weg Bavay-Blicquy-Velzeke en de weg Velzeke-Tongeren.(http://www.dbnl.org/tekst; Rogge 1995, 9)

Aanpalend aan het legerkamp bevond zich een handelsnederzetting, die in de loop van de 1ste eeuw uitgroeide tot de vicus van Velzeke.

De vicus was gelegen aan het kruispunt van twee Romeinse wegen. De oorspronkelijke voor militaire doeleinden aangelegde wegen waren onmisbaar voor een bloeiend handelsverkeer.

De nederzetting werd gekenmerkt door een rudimentair stratenpatroon en een open bebouwing. Aanvankelijk zijn de constructie in houtbouw opgetrokken, in de tweede helft van de 1ste eeuw doet steenbouw zijn intrede. Naast de economische functie vervulde de vicus, met de aanwezigheid van twee heiligdommen, ook een religieuze functie.

Verschillende factoren hadden hun zeg in het ten onder gaan van de vicus. Vanaf het einde van de 2de eeuw en in de 3de eeuw maakte het Romeinse Rijk een periode van instabiliteit door, zowel op economisch als op politiek vlak. Tegelijkertijd was er een toenemende druk op de rijksgrenzen door Germanen. De zware invallen leidden tot een ontvolking van de regio. (De Mulder & Rogge 1999, 11; Rogge 1995, 9)

In deze zone bevindt zich ook (een deel van) een urnengrafveld dat te situeren is in de late bronstijd - vroege ijzertijd. De bijzettingen in urne vormen het dominante type van incineratie tijdens de late bronstijd. Binnen deze groep hebben de urnengraven een overwicht op de brandrestengraven. De urnengraven blijven hier ook in de vroege ijzertijd het type van incineratie bij uitstek.

Ten oosten van de als monument beschermde zone, ligt een deel van de vicus en een tweede urnengrafveld uit de late bronstijd - vroege ijzertijd dat deels verstoord werd, onder andere door de aanleg van de vicus. (De Mulder & Rogge 1995)