erfgoedobject

Duitse bunker

bouwkundig element
ID
306023
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306023

Juridische gevolgen

Beschrijving

Betonnen militaire constructie, gelegen in het Mastenbos, dichtbij een wandelpad, op ongeveer 475 meter ten zuidoosten van de Oude Galgenstraat. De bunker maakt er deel uit van de meest vooruitgeschoven bunkerlijn en is deels ingewerkt in de borstwering van een loopgraaf, die langs de zuidwestelijke achterzijde van de bunker loopt.

Historisch overzicht

Duitse bunker, opgetrokken als onderdeel van de 'Nordabschnitt'. Deze Duitse stelling uit de Eerste Wereldoorlog behoorde tot de 'Stellung Antwerpen'. De 'Nordabschnitt' werd meer bepaald in 1917 aangelegd ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal van Schoten naar Turnhout. De stelling volgde min of meer het tracé van de buitenste fortengordel, gaande van Fort Stabroek, Schans Smoutakker, Fort Ertbrand, via het Mastenbos en Wolvenbos richting Fort Brasschaat, Schans Drijhoek en Fort Schoten, waar de stelling aansloot op de 'Turnhoutkanalstellung'.

De 'Nordabschnitt' bestond uit draadversperringen en een netwerk van loopgraven, waarin de meeste bunkers werden opgetrokken. Achter de voorste verdedigingslijnen werden nog bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten aangelegd. Net zoals de aanwezige forten en schansen werden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast. De meeste bunkers werden opgetrokken volgens standaardontwerpen. Omwille van camouflage werden betonspatten aangebracht op die delen van de bunker, die niet met aarde of gras werden bedekt.

Deze bunker behoort tot het type 'U', wat volgens een legende bij een kaart van de 'Nordabschnitt' zou staan voor 'Unterschlupf für 18 Mann', een onderkomen voor 18 man. In Belgische inventarissen wordt dit type aangeduid met type VI. Het betreft een type bunker met een T-vormige plattegrond, met twee toegangen aan de achterzijde en één binnenruimte.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was het Belgisch leger in deze bunker gestart met de creatie van een schietopening voor het plaatsen van een chardome-affuit. Een dergelijk affuit bestond uit een glijboog, die op twee in de vloer gemetste stijlen was vastgemaakt, een specifieke plaat waarop een mitrailleur kon geplaatst worden en een spilschroef onderaan het schietgat. Zodoende kon de plaat rond de spil draaien. Zo’n affuit kon gebruikt worden voor Maximmitrailleurs of elk ander type mitrailleur of mitrailleurgeweer dat in gebruik was bij het Belgisch leger. Bestaande openingen in bunkers uit de Eerste Wereldoorlog werden zodoende aangepast in functie van het gebruik als mitrailleurpost. Of er werden nieuwe openingen in oude bunkers gecreëerd. Bij sommige observatieposten werden betonlagen toegevoegd, als bijkomende bescherming van de openingen in de pantserplaat. Aan de noordelijke zijde van deze bunker is zowel de binnen- als de buitenmuur sterk beschadigd.  

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de toegangen en andere muuropeningen bij vele bunkers dichtgemetseld, op bevel van de Duitse bezetter.

Beschrijving

Militaire constructie uit gewapend beton. De bunker is voor een deel aangeaard. Op het dak is grasbegroeiing aanwezig. Het beton is gegoten tegen een houten bekisting. De randen van het dak en de hoeken zijn voor zover zichtbaar gebogen, behalve aan de (zuidwestelijke) achterzijde. Tegen de achtergevel zijn betonspatten aangebracht. Aan de achterzijde is één toegang dichtgemetseld, in de andere steekt er een (recente) metalen deur met invlieggleuf voor vleermuizen. Ter hoogte van de deuropeningen zijn ijzeren deurelementen bewaard. In de achtergevel, tussen beide toegangen in, zijn ronde openingen en een verticale gleuf zichtbaar. Doorheen het dak zit een ronde opening met buis.

Ter hoogte van een toegang is het nummer 11 in zwarte verf aangebracht. Via een L-vormige gang en een tweede deuropening kon de binnenruimte langs beide zijden betreden worden. Tegen het plafond van de bunker zijn houten planken tussen stalen I-profielen geplaatst. In de binnenruimte zitten verschillende nissen (onder meer voor een kachel en voor lampen). Aan de noordelijke zijde is een stuk muur weggekapt.

  • Koninklijk Legermuseum Brussel, Fonds 185, doos 573: Nordabschnitt. Übersichtsplan, 1:25.000; Stellungsplan. Antwerpen-Nordfront-Turnhoutkanal, 1:40.000; Turnhoutkanal, 1:20.000; doos 952: Nord I, 1. Regimentabschnitt, Bataillonsabschnitt I & II, 1:2500.
  • DOSSCHE R., GHEYLE W., BOURGEOIS J., VAN EETVELDE V. & STICHELBAUT B. 2012: Zimmermann anno 2010. Inventarisatie en (omgevings)analyse van bovengronds bewaarde WO I-relicten van de Antwerpen-Turnhoutstellung, Universiteit Gent in opdracht van de Provincie Antwerpen, Dienst Erfgoed.
  • GHEYLE W. & BOURGEOIS I. 2013: Vergeten linies. Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmermann (1918), deel 1 en deel 2, Streekgericht 3, Antwerpen.
  • GILS R. s.d.: Typeplans Duitse bunkers uit 1917 te Antwerpen, Vesting, Antwerpen.
  • GILS R. 2001: Vesting Antwerpen. Deel IV. Bunkers en bunkerstellingen (1914-1945), België onder de wapens 19, Erpe.
  • GILS R. & MELIS G. 2012: De Antitankgracht van de Vesting Antwerpen (met zes wandelingen), België onder de wapens 30, Erpe-Mere.
  • OLIVIERS T., 2018: Unterschlupf für 18 Mann (U.25) [online] https://bunkerfreaksnordabschnitt.blogspot.com/2018/06/unterschlupf-fur-18-mann-u25_24.html (geraadpleegd op 7 februari 2019).
  • Informatie meegedeeld door Jean Rijlant (19 mei 2018).
  • Foto’s van het bunkerinterieur genomen door Tom Oliviers op 18/04/2014, met medewerking van John Otten.

Auteurs: Decoodt, Hannelore
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Duitse bunkerlinie Nordabschnitt

  • Is deel van
    Kapellen

  • Is deel van
    Loopgraven en bunkers in het Mastenbos

  • Is deel van
    Loopgravensysteem tussen fort Ertbrand en fort van Brasschaat (Antwerpen-Turnhoutstellung)

  • Is deel van
    Militair erfgoed op de overgang van Scheldepolders naar Kempen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Duitse bunker [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306023 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.