Geografisch thema

Essen

ID
13682
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13682

Beschrijving

Uitgestrekte gemeente (4748 hectare en 12.668 inwoners in 1981) gelegen aan de grens met Nederland. Grenslijn gemarkeerd door kegelvormige grenspalen van beschilderd arduin met gekroond Belgisch wapenschild en volgnummer.

De heerlijkheid Essen-Kalmthout is ontstaan uit de heerlijkheid Nispen in Nederland. Van 1159 tot aan de Franse Revolutie was ze in het bezit van de abdij van Tongerlo; de scheiding Essen-Kalmthout dateert van 1795. De kerkelijke samenhang met Nispen bleef voortbestaan tot in 1802.

Talrijke plunderingen en verwoestingen, namelijk in 1542 door de benden van Maarten van Rossem, in 1583 door de Franse troepen, in 1587-88 bij de belegering van Bergen-op-Zoom, in 1703-05 tijdens de Spaanse en in 1746-48 tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog, in 1830 bij de gevechten tussen Hollanders en Belgische vrijwilligers en tijdens de Tweede Wereldoorlog, hebben vele sporen uit het verleden uitgewist.

Toch is de invloed van de abdij nog duidelijk merkbaar in de uitbouw van de gemeente: heide en dennenbossen werden ontgonnen, moergronden geëxploiteerd (hedendaagse getuigenissen hiervan zijn de Roosendaalsevaart, de Mikvaart van oost naar zuid en de Oude Moervaart in het westen) en modelhoeven gebouwd (onder invloed van de Oostenrijkse landbouwpolitiek, onder andere de Kiekenhoeve). In de 19de eeuw groeide Essen uit tot een belangrijke grenspost met spoorweg (1854 werd de lijn Antwerpen-Roosendaal aangelegd), station, douanepost en quarantainestallen.

De huidige gemeente omvat zes wijken: Centrum en Statie ten noorden, Heikant in het midden, Wildert ten zuiden, Horendonk ten oosten en Hoek ten westen; laatst genoemde voorheen zogenaamd "Kalmthoutse Hoek" werd met de fusie van 1977 aan de gemeente toegevoegd. De oprichting van de parochies Wildert, Horendonk en Hoek dateert respectievelijk van 1878, 1898 en 1858. De belangrijkste banen, namelijk richting Kalmthout, Antwerpen en Wuustwezel komen even voor het centrum samen. De Stationsstraat verbindt de Nieuwstraat (dorpskern) met de Moerkantsebaan in westelijke richting; deze maakte vroeger deel uit van de postbaan van Rucphen (Nederland) naar Putte.

De gemeente Essen heeft nog een uitgesproken landelijk karakter: heide, naald- en loofbomen, duinen (onder andere de Wildertse Duinen) en voornamelijk weiland.

Het centrum (ten noorden en stationsbuurt) wordt gekenmerkt door lintbebouwing van twee tot drie traveeën en één of twee bouwlagen onder zadeldak, uit de 19de eeuw of begin 20ste eeuw en recente woonhuizen. Eveneens concentratie van woningen, uit de eerste helft en het derde kwart van de 20ste eeuw op gehucht Wildert (namelijk Sint-Jansstraat). Verder verspreide hoeven bestaande uit woonstalhuis en schuur onder zadeldaken (pannen) met moestuinen afgesloten door hagen, vele uit het vierde kwart van de 19de eeuw of de eerste helft van de 20ste eeuw, te zien aan de dateringen van gesinterde steen.

Over heel de gemeente verspreid: lage arbeidershuisjes, uit de tweede helft van de 19de eeuw, drie traveeën en één bouwlaag onder zadeldak (Vlaamse pannen), meestal bepleisterde en beschilderde of gecementeerde lijstgevels met rechthoekige muuropeningen.

De overige bebouwing bestaat uit recente landhuizen en nieuwe woonwijken; enkele oudere villa's zoals "De Eik" (eerste kwart van de 20ste eeuw) gelegen aan Kalmthoutsesteenweg.

Nagenoeg geen industrie, in centrum. In Melkerijstraatje de zuivelfabriek "De Eendracht" gesticht in 1901 en in Steenovenstraat de steenbakkerij "de Wildert" van 1900, verder de N.V. Lonka, opgericht in 1930, en de N.V. Capsulefabriek Deventer van 1924.

Opvallend te Essen zijn de vele kapellen meestal toegewijd aan Maria, uit de 19de en de 20ste eeuw.

Op Heuvelplein gietijzeren monument van 1844.

  • GOETSCHALCKX P.I.Geschiedenis der parochie Calmpthout, Esschen, in Bijdragen tot de geschiedenis, bijzonderlijk van het aloude hertogdom Brabant, 1909, VIII, p. 170-208.
  • MATTHIJSSENS F. Gemeente Essen, Een bladzijde geschiedenis. Enkele merkwaardigeheden, in Maandelijks bulletijn der vereniging voor natuur- en stedenschoon, 1933, jaargang XII, nummer 12, p. 164-169.
  • S.N., De Spycker, Orgaan van de Heemkundige Studiekring voor het grondgebied Essen-Kalmthout-Huibergen, jaargang I, 1933 sq, jaargang I-X getiteld Gedenkschriften betreffende de aloude heerlijkheid Esschen, Calmpthout, Huybergen
  • S.N., Essen, Oude Prentbriefkaarten.
  • S.N., Een gemeente in de provincie Antwerpen. Essen, in ERA, Berichten, 1966, 1, 15 april 1966.
  • TIRELIREN A., Essen in oude prentkaarten, Zaltbommel, s.d.
  • TIRELIREN A., Essen, Gids. Een gemeente in de provincie Antwerpen aan de Nederlandse grens. Essen, 1968.
  • TIRELIREN A. en MEEUSEN G., Oude Hoeven, Huizen, Erven en Geslachten te Essen, in De Spycker, jaargang XII tot XVIII. 1955 tot 1961.
  • TIRELIREN A., en MEEUSEN G., Tongerlo, 1937.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n1 (A-He), Brussel - Gent.
Auteurs: Plomteux, Greet; Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Arbeiderswoning

  • Omvat
    Beliestraat

  • Omvat
    Bergsebaan

  • Omvat
    Boerenhuisje

  • Omvat
    Bredestraat

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    College Eucharistisch Hart

  • Omvat
    De Nol

  • Omvat
    Dreveneind

  • Omvat
    Essendonk

  • Omvat
    Grensstraat

  • Omvat
    Heikantvenstraat

  • Omvat
    Hemelrijk

  • Omvat
    Het Hemelrijk

  • Omvat
    Heuvelplein

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve Konijnepijp

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Interbellumwoning ontworpen door Eduard Van Steenbergen

  • Omvat
    Kalmthoutsesteenweg

  • Omvat
    Kammenstraat

  • Omvat
    Kapel Moeder Gods

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw Heilig Hart

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw Rozenkrans

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes

  • Omvat
    Kapellehoeve

  • Omvat
    Langgestrekte hoeve

  • Omvat
    Leemstraat

  • Omvat
    Moerkantsebaan

  • Omvat
    Nieuwmoersesteenweg

  • Omvat
    Nieuwstraat

  • Omvat
    NMBS-station van Essen

  • Omvat
    Noordeneind

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Antonius van Padua

  • Omvat
    Sint-Jansstraat

  • Omvat
    Spillebeekweg

  • Omvat
    Stationsstraat

  • Omvat
    Steenbakkerij De Wildert

  • Omvat
    Twee boerenarbeidershuisjes

  • Omvat
    Verbindingsstraat

  • Omvat
    Vissenheuvel

  • Omvat
    Zuivelfabriek De Eendracht

  • Is deel van
    Arrondissement Antwerpen

Bekijk gerelateerde erfgoedobjecten


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Essen [online], https://id.erfgoed.net/themas/13682 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.

Indexering van zoekresultaten op woensdagavond 13 november

Op woensdagavond 13 november vanaf 17u wordt de databank opnieuw geïndexeerd, dit zal enkele uren in beslag nemen. De zoekresultaten kunnen tot en met donderdagochtend onvolledig zijn.