Het gedenkteken voor de militaire en burgerlijke slachtoffers van Passendale staat op de Passendaleplaats, ten noordwesten van de ingang van de Sint-Audomaruskerk, net buiten de ommuring van het kerkhof.

Historische beschrijving

Het dorp Passendale, op een strategisch belangrijke heuvelrug gelegen, werd op 20 oktober 1914 (tijdens de Eerste Slag bij Ieper) door Duitse eenheden ingenomen. De heuvelrug zou gedurende de oorlog versterkt worden met opeenvolgende Duitse stellingen. Pas met de Derde Slag bij Ieper, ook gemeenzaam de ‘Slag bij Passendale’ genoemd, ging het dorp heel moeizaam over in geallieerde handen (6 november 1917). Tijdens het Duitse Lente-Offensief gaven de geallieerden het dorp opnieuw prijs. Tijdens het Geallieerde Bevrijdingsoffensief konden Belgische Karabiniers en Grenadiers Passendale uiteindelijk bevrijden op 29 september 1918.

Het dorp was door het oorlogsgeweld volledig verwoest. De neoromaanse Sint-Audomaruskerk uit 1904-1906, ontworpen door architect De Pauw uit Brugge, werd na de Eerste Wereldoorlog naar het oorspronkelijke plan heropgebouwd.

In 1924 vroeg de plaatselijke V.O.S.-afdeling (Verbond der Vlaamse Oud-Strijders) aan het gemeentebestuur om een oorlogsgedenkteken op de markt. Bij gebrek aan geld werden ze doorverwezen naar de "Coöperatieve voor Oorlogsschade" van de gemeente Passendale die nog een batig saldo had, maar ook daar vonden ze geen gehoor.

In 1927 wou men op initiatief van de pastoor de parochie toewijden aan Christus-Koning, uit dankbaarheid omdat ze de grote oorlog had overleefd. Het feest van ‘Christus, koning van het heelal’ was in 1925 ingesteld door paus Pius XI, die via de Katholieke Actie poogde om de secularisatie van de samenleving tegen te gaan. Het vormde een hoogfeest binnen de Rooms-Katholieke Kerk. De verering van Christus-Koning raakte tijdens het interbellum populair in de Katholieke leefwereld, net zoals de Heilig-Hart-devotie. Het motief van Christus Koning ontwikkelde zich uit de Heilig-Hart-voorstellingen en zou in de traditionele religieuze kunst van de 20ste eeuw maar een bescheiden plaats krijgen. De oprichting van Heilig Hartbeelden kwam in de naoorlogse jaren veel vaker voor, ook bij oorlogsgedenktekens.

Er werd druk vergaderd om aan de verzuchtingen van zowel de parochie als van de V.O.S. te voldoen, dus om Vlaamse en religieuze wensen met mekaar te verzoenen. Er werd een compromis bereikt, de gemeente schonk de grond voor het gedenkteken met een centrale ligging, namelijk op het marktplein vóór het gemeentehuis, de ‘Coöperatieve voor oorlogsschade’ financierde het gedenkteken mee. Beeldhouwer Antoon Van Parys uit Deinze werd gecontacteerd, die de opdracht vervolgens aanvaardde. Het gedenkteken werd onthuld op 24 juni 1928, op de dag dat de parochie aan Christus-Koning werd toegewijd.

De hoofdletters in de tekst op de achterkant vormen Romeinse cijfers die samengeteld op 1928 uitkomen. In de volksmond werd algauw naar het standbeeld verwezen met 'Treze Planke', naar een gekende volksfiguur in Passendale.

Toen de markt in 1959 werd heraangelegd, gingen er stemmen op om het beeld te verplaatsen maar na protesten ging de verhuis niet door. In 2001 werd de dorpskern opnieuw vernieuwd: toen werd het beeld verplaatst naar het heraangelegd pleintje, links van de hoofdingang van de kerk.

Tussen 1920 en 1930 kreeg Antoon Van Parys 16 opdrachten voor het ontwerpen en uitvoeren van oorlogsgedenktekens. Behalve in Passendale zijn ook oorlogsgedenktekens van hem terug te vinden in Deinze, Lo, Woumen, Klerken, Petegem, Vinkt, Astene, Deurle, Kruishoutem, Zedelgem, Sint-Baafs-Vijve, Eke, Dranouter, Machelen en Edelare (deze laatste is ondertussen reeds vervangen). In zijn oorlogsgedenktekens wordt door Van Parys geen heldenmoed opgehemeld, maar legt hij de nadruk op de verwoesting, het leed, het verdriet. Als antimilitarist maakte hij veeleer vredesgedenktekens dan oorlogsgedenktekens, hoewel dit niet steeds zo door zijn opdrachtgevers begrepen werd.

Het gedenkteken van Passendale, “Christus-Koning met ciborie”, kent een sterk piramidale opbouw van het geheel. Het gewaad van de bekronende Christusfiguur is zeer sterk gestileerd. De basis van het gedenkteken wordt getooid met een heldenhuldezerkje waarvoor twee kaarsendragende jongelingen knielen, een thematiek die door Antoon Van Parys reeds eerder op een grafmonument was toegepast. De Christus Koningfiguur werkte Van Parys ook uit als losstaand beeld op kleinere schaal in witte marmer.

Beschrijving

Standbeeld met een hoge sokkel met rechthoekige basis en trapeziumvormige opbouw, opzij gesteund door twee lage schuine steunmuren. Op de sokkel staat een treurende Christusfiguur in lang gewaad met doek op het hoofd. Deze houdt een ciborie met Christus-monogram tegen het gelaat aangedrukt. Het geheel is uitgevoerd in hardsteen. Op de sokkel: op de voorkant bovenaan een uitspringende plaat met uitgehouwen letters 'Christus-Koning', daaronder in reliëf een heldenhuldezerkje met 'AVV VVK', met ervoor twee geknielde misdienaars in lange klederen die elk een brandende kaars vasthouden, onderaan 'Zij vielen voor u, bidt voor hen' uitgehouwen en zwart beschilderde letters. Op de rechterkant 'Gesneuvelden', wapenschild met klimmende leeuw in reliëf, de namen, uitgehouwen en zwart beschilderd; op de linkerkant 'Burgers-slachtoffers', de namen ongeveer alfabetisch en het oude wapenschild van Passendale; op de achterkant 'UIt oorLogs - AsCh op rIJzenD Is PassChenDaeLe ChrIstUs - KonIng toegeWIJD', 'Beslissing: Gemeenteraad 16-12-1927'. Op de zijsteunen: op de linkerkant '1940-45', de namen niet alfabetisch gerangschikt; op de rechterkant '1940-45', de naam, 'Na den wereldoorlog 1940-45 De gespaarden danken en gedenken' en de namen niet alfabetisch gerangschikt. Uitgevoerd in vlakreliëf.

H. 641 cm x Br. 569 cm x D. 590 cm Uitvoering: Ant. Van Parys, Deinze (gesigneerd en gedateerd)