Gelegen tussen de Kustweg, de Westendelaan, de Sluizen en de Achterhaven, bij het sluizencomplex De Ganzenpoot. Vlakbij staat een Brits gedenkteken.

Historische Achtergrond

Dit gedenkteken werd opgericht als een blijvende hulde aan alle Belgische frontsoldaten en hun aanvoerder, de 'Ridder-Koning' Albert I. De plaats symboliseert de belangrijke rol die het sluizencomplex 'De Ganzenpoot' gespeeld heeft tijdens de Eerste Wereldoorlog. Van hieruit werd de onderwaterzetting van de IJzervlakte bewerkstelligd. Het gedenkteken is een initiatief van de Nationale (Oud-)Strijdersbond, die sinds vele jaren wenste een nationaal gedenkteken op te richten aan de IJzer, ter herdenking van de IJzerslag van 1914, equivalent van de officiële Franse (Verdun) en Britse (Thiepval, Menenpoort te Ieper) gedenktekens. Het initiatief kwam pas van de grond toen koning Leopold III zelf, op 24 mei 1934 een brief richtte tot de eerste minister Ch. de Broqueville, die tevens voorzitter was van het Nationaal Comité voor de oprichting van monumenten ter ere van koning Albert. In zijn brief verzette Leopold III zich tegen het inzicht van het Nationaal Comité om in elke provincie één enkel gedenkteken ter ere van koning Albert op te richten en verklaarde zich, mede namens gans de koninklijke familie, voorstander van de oprichting van één nationaal gedenkteken te Brussel, onder de vorm van een bibliotheek, de huidige Albertina, "buiten het historisch IJzermonument, dat de oud-soldaten willen oprichten tot nagedachtenis van hun aanvoerder, en buiten het landschap van Marche-les-Dames dat voor immer ongeschonden zal blijven".

De Nationale Oud-strijdersbond schreef een prijsvraag uit voor de oprichting van het gedenkteken. Het ontwerp van Julien De Ridder uit Brussel werd uiteindelijk bekroond. Op 15 mei 1937 werden de funderingswerken gestart. De eerste steen werd op 8 augustus 1937 gelegd en kan vandaag nog teruggevonden worden. Oud-strijders hielpen met de bouw. De klei voor het gedenkteken werd gedolven op grondgebied Sint-Joris. In talrijke stenen zitten nog metalen, glazuur afkomstig van shrapnell- en granaatscherven, hetgeen de typische gele kleur aan de stenen geeft. De stenen werden te Nieuwpoort gebakken in steenbakkerij Florizoon. Voor de decoratieve afwerking werd blauwe hardsteen aangevoerd uit een steengroeve in Wallonië. De balustrade van de wandelgang, vanwaar men een enorm vergezicht heeft, vormt een oriëntatietafel met geschiedkundige plaatsnamen uit de Eerste Wereldoorlog.

Het ruiterstandbeeld werd ontworpen door Karel Aubroeck, een beeldhouwer uit Temse, en door een bronsgieterij naar een model in plaaster gegoten. Van dezelfde beeldhouwer zijn ook de tien allegorische voorstellingen in bas-reliëf die de buitenkant van de rotonde sieren. Zij stellen een reeks ambachten en beroepen voor en werden in zijn atelier gekapt.

De onthulling had plaats, in aanwezigheid van gans de koninklijke familie, op 24 juli 1938, tijdens de jaarlijkse plechtigheid ter herdenking van de IJzerslag. Van 1939 tot na de Tweede Wereldoorlog werkte men aan de aanleg van de noordelijke toegang. De oorlogsschade aan het gedenkteken werd hersteld. In die periode werden ook omgevingswerken uitgevoerd. Op 4 april 1974 werd het beheer van het gedenkteken overgedragen van de VZW IJzergedenkteken van koning Albert I (die het gedenkteken had opgericht) aan het Ministerie van Openbare Werken. In totaal onderhouden zij acht gedenktekens in België, waaronder ook het monumentale gedenkteken voor de 4de Legerafdeling in Wulpen. Om het gedenkteken in goede staat te houden, werden diverse keren werken uitgevoerd door de Regie der Gebouwen, directie West-Vlaanderen: in mei 1974, in 1988, in 1998-1999. In 2000 werd een bijkomende buitenverlichting geplaatst. Dit gedenkteken werd als monument beschermd bij Ministerieel Besluit van 17 december 1999 door opname in het dossier van de "Ganzenpoot" en oorlogsmonumenten, omwille van het algemeen belang gevormd door de esthetische, historische en socio-culturele waarde. Jaarlijks, meestal op de eerste zondag van augustus, vindt hier een nationaal huldebetoon plaats.

Kenmerken

Reusachtig, kruisvormig terras met meerdere niveaus en een brede trappentoegang met betonnen treden, opzij afgesloten door lage geelbakstenen muren, die op regelmatige afstanden verbreed zijn en met hardsteen bedekt. Op de rechterzijde bevindt zich eveneens een brede trappengang. De terrassen zijn bedekt met asfalt. Hier staat het (onderkelderde) cirkelvormige gedenkteken met dubbele zuilengalerij, met tweemaal tien rechthoekige zuilen. De architraaf fungeert tegelijk als rondgang. Zij is afgedekt met koperen platen, waarop oriëntatiepijlen en geografische aanduidingen zijn aangebracht. Achteraan de rotonde tussen de twee zuilenrijen is het toegangsgebouw geplaatst met wenteltrap en liftkooi. In het midden van de rotonde staat het beeld van koning Albert I te paard op een hoge rechthoekige bakstenen sokkel. Het metselwerk vertoont over de hele oppervlakte een afwisseling tussen in- en uitspringende stenen. Op de binnenzijde van de zuilen en de rondgang staan de namen aangegeven van de plaatsen waar de klei voor de baksteen werd gedolven. Zij verwijzen allemaal naar plaatsen waar slag werd geleverd: "St Joris" met "A/Y" en "F", "Boyau de la Mort" met "F" en onleesbare signatuur; "Boesinghe Sas" met "F", "Ter Stille" met "F" en onleesbare signatuur; "Ter Stille" met "F", "Violette" met "F" en onleesbare signatuur; "Cavalier Dixmuide" met "F", "Boesinghe Sas" met "F" zonder signatuur; "St Joris" met "A/Y" en "F", en onleesbare signatuur; "Boesinghe Sas" met "F", "Cavalier Dixmuide" met "F" en "Biebuyck"; "Cavalier Dixmuide" met "F", "St Joris" met "A/Y", "F" en "Biebuyck", "Cavalier Dixmuide" met "F" en "Biebuyck"; "Tervaete" met "F", "Boesinghe Sas" met "F" en "Biebuyck"; "Boyau de la Mort" met "F", "Violette" met "F" en "Biebuyck". Tegen de muur van het trappengebouw hangt een rechthoekige bronzen reliëfplaat met de voorstelling van koningin Elisabeth, die een gewonde soldaat verzorgt. Op de plaat hieronder staat in bronzen letters "Elisabethae Reginae"; eveneens tegen deze muur hangt een bronzen gedenkplaat met de volgende tekst: "1918 1968", daaronder "Ad perpetuam sacrificii memoriam", "Gedurende acht en dertig jaar heeft het nationaal herinneringsverbond de jaarlijkse nationale bedevaart der oud strijders op de sluizen van de IJzer ingericht en beschermd." "Pendant trente huit ans, la ligue nationale du souvenir a organisé et patronné le pélérinage national annuel des anciens combattants sur les écluses de l'Yser."; bovenaan in een bloemkrans staan de initialen "LNS". Op de sokkel van het standbeeld van koning Albert I: "Les anciens combattants au roi Albert 1914-1918", "De oud-stryders aan Koning Albert". Aan de linkerbuitenzijde van het toegangsgebouw is in de muur de "eerste steen" uit witte natuursteen aangebracht. "Die VIII Augusti MCMXXXVII positus est hic primarius lapis". Boven de toegang staat "Anno 1938". Op de buitenzijde van de rondgang tegen het trappenhuis is in het metselwerk de vergulde letter "A" met daarboven een kroon aangebracht. Op de buitenzijde van de architraaf zijn er tien taferelen in baksteensculptuur aangebracht en vooraan staat in vlakreliëf "Alberto Regi". Een reeks ambachten en beroepen worden hier op allegorische wijze voorgesteld. Op de binnenzijde van de rondgang staan twee gedichten in goudkleurige letters, "Van de eerste zon begroet, en laatst van zon omblonken, Op 't helste en hoogste duin, Tot één gestalte in brons, én beeld én ros, geklonken, Op grond van grauw arduin; Daar waar uw krygren's vijands storm de poort verboden, Die de open zee bestaart, Waar uw traag gebaar en woord de waatren vloden En golfden over de aard; Daar heeft uw dankbaar heir dit koningsbeeld verzonnen, In de eer van bronzen dracht, Opdat het rijze en staar naar alle horizonnen, Voor ieder nieuw geslacht, (Aug. Van Cauwelaert)". "Naguère, ici, le Roi retint ses régiments Et dès qu'il eut parlé, terrés dans cette plaine, Les pieds dans l'eau, vêtus de boue et hors d'haleine, Ils ont changé l'Yser en rempart d'occident. Le courage du Chef leur pénétrait le torse, Il vivait calmement sa légende avec eux, Et la Reine, penchée au chevet de ses preux, Pour l'honneur qu'il prônait ressuscitait leur force. L'ombre du Souverain sur la Flandre des champs Règne à jamais debout dans les grands vents du nord. La mer et le soleil, Roi, te couronnent d'or, Et seul, beau comme un cid, tu survis dans nos chants." "(Maurice Gauchez)". Hoogte: 2449 centimeter (vanaf voetpad), breedte: 5135 centimeter, diepte: 10210 centimeter.

Uitvoering: Julien De Ridder (architect) (ontwerp); Karel Aubroeck en een teken (ruiterstandbeeld) (naar verluidt gesigneerd); [..] de Bremaecker 25-7-19[39] (gedenkplaat koningin Elisabeth) (gesigneerd en gedateerd).