erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof

bouwkundig element
ID
41511
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/41511

Juridische gevolgen

Beschrijving

Romaanse parochiekerk Sint-Lambertus van circa 1200 met verbouwingen in de 17de en 18de eeuw.

Historiek

Volgens de legende werd de oorspronkelijke kapel ingewijd door Sint-Hubertus, bisschop van Luik (697). Circa 1120 schonk Burchard, bisschop van Kamerijk, het patronaat van Sint-Lambertus aan de abdij van Affligem die er tiendheffer was. Oorspronkelijk was de kerk van Leefdaal een Maasromaanse kerk van het basilicale type (circa 1200), met een romaanse westtoren, een verhoogde middenbeuk met een dubbele rij romaanse bovenlichten (rondbogen), twee klassieke, romaanse zijbeuken zonder dwarsbeuk en een rechthoekig romaans koor uitlopend op een halfronde apsis. Met de vijf raamopeningen correspondeerden vijf traveeën, die rustten op twee maal vier vierkante pijlers. In 1524 werden herstellingswerken aan de toren en het dak uitgevoerd. De toren werd verhoogd tot 100 voet en voorzien van een slanke ingesnoerde spits. Onder de huidige gotische galmgaten kan men nog steeds de sporen bemerken van de dichtgemetselde, oorspronkelijke, romaanse timpanen. In de tweede helft van de 16e eeuw werden het huidige koor en nieuwe pijlers in de middenbeuk (gedateerd 1556) opgetrokken, waarbij de vijf traveeën op pijlers werden vervangen door drie traveeën met spitsbogen op zuilen. Het oorspronkelijke koor werd aanzienlijk verlengd, maar de breedte bleef ongewijzigd. Het onderste deel van de muren is bewaard gebleven met de kleine romaanse deur aan de zuidzijde, die uitgeeft op het romaanse presbyterium (conform de Sint-Pieterskerk van Bertem en de Sint-Veronakapel).

Een tiendenkaart van de abdij van Affligem (1640) toont een driebeukige kerk, met lagere zijbeuken onder lessenaarsdak, een driezijdig, trapeziumvormig koor en een westtoren, te midden van het ommuurde kerkhof. De laatste belangrijke bouwfase dateert uit de 18de eeuw, waarbij de zijbeuken naar het westen toe werden verlaagd en de westtoren ingebouwd. Bij die gelegenheid werd het dak van de middenbeuk over de zijbeuken doorgetrokken, waardoor de originele romaanse bovenlichten aan het oog werden onttrokken. De rondboogdeur in de noordzijmuur werd in die periode toegemetst. Sinds 1719 is het uitzicht van de toren nauwelijks veranderd. In de 19de eeuw werd in de gesloten romaanse toren een neogotische, westelijke toegang aangebracht en daarboven in dezelfde stijl een venster dat het oksaal van licht moest voorzien. De toren stond in verbinding met de hoofdbeuk van de kerk door middel van een poort met korfboog.

De verschillende verbouwingen zijn duidelijk afleesbaar. Volgens A. Wauters werden de midden- en zijbeuken nog eens verbouwd in 1825. In de periode 1905-1906 werden er restauratiewerken uitgevoerd.

Beschrijving

De kerk is gebouwd in lokale kalkzandsteen, waarin de oorspronkelijke typologie (een niet-axiale westtoren op vierkante plattegrond en drie beuken van drie traveeën, afgedekt met zadeldak en lessenaarsdaken in het huidige volume) duidelijk herkenbaar is. De niet-axiale romaanse westtoren (circa 1200) heeft een onoverwelfde benedenverdieping, de bovenste geledingen werden verbouwd in de 17de eeuw. De toren werd ingebouwd door verlenging van de zijbeuken naar het westen toe tijdens de 18de eeuw. Een neogotisch portaal bevindt zich in de as. In de zuidgevel is een stenen zonnewijzer (1639) zichtbaar. Blinde hoofdbeuk; de romaanse bovenlichten zijn ingewerkt in de dakkap. De zijbeuken werden opengewerkt door drie steekboogvensters (18de eeuw). In de noordwand werd bij de verlenging van de zijbeuken een rondboogpoortje dichtgemetseld. Het laatgotisch, driezijdig afgesloten, lang koor is opengewerkt met zes spitsboogvensters (waarvan twee dichtgemetseld). In de zuidgevel bevindt zich een romaans poortje met driehoekige monolietlatei. Tegen de oostelijke wand staat een 18de-eeuwse calvariegroep in wit geschilderd hout.

Interieur

De driebeukige ruimte met zuilen bevat drie spitsbogen in de middenbeuk. Het verwoeste stucplafond van 1763 verving zelf een pleistertongewelf van 1751. De zijbeuken met vlakke zoldering zijn versierd met stucversiering. Laatgotisch koor uit de 16de eeuw overkluisd met stergewelf, versierd met wapenschilden.

Mobilair
  • Bekering van Sint-Hubertus, door G. de Crayer, barok (1662)
  • Groot barokaltaar (tweede helft 17de eeuw)
  • Eiken lambriseringen (18de eeuw)
  • Biechtstoel (18de eeuw)
  • Preekstoel (18de eeuw)
  • Communiebanken (18de eeuw)
Kerkhof en Kerkring

De inplanting van de kerk te midden van het ommuurde kerkhof, zoals op een tiendenkaart van 1640 is afgebeeld, is tot op heden bewaard. Hetzelfde geldt voor de Kerkring, een smalle ringvormige straat met onder meer twee panden uit de 18de eeuw, namelijk het kapelaanhuis en een woning met fraai steekboogdeurtje. Deze Kerkring gaat aan de noordkant van de kerk over in de kasteeldreef, die voor een rechtstreekse verbinding zorgt met het kasteel de Liedekerke.

Het kerkhof zelf is als begraafplaats ontruimd. Er werd een grasveld gecreëerd met behoud in situ van de meest waardevolle grafstenen en -monumenten. Volgens het kaartboek van de abdij van Affligem (1640) en van de abdij van Terkameren (1716-1720) was het kerkhof van de Sint-Lambertuskerk eveneens vanouds van een omheining voorzien. In 1640 was het kerkhof met bomen beplant en omringd met een natuurstenen muur. In 1716 zijn de bomen verdwenen en de muur aan oost- en noordkant vervangen door een groenbeplanting. Er waren toen twee toegangen: één aan de westzijde en één aan de noordzijde die via een dreef rechtstreeks op het dorpskasteel aansloot.

Anno 2013 is het kerkhof over de hele omtrek afgesloten met een afhankelijk van de terreinhelling sterk in hoogte variërende, bakstenen muur voorzien van hardstenen dekplaten en hoekverstevigingen en draineringsgootjes in witte natuursteen. Wanneer deze muur werd gebouwd is niet bekend. Wel is duidelijk dat er in de loop der jaren heel wat aanpassingen en herstellingen gebeurden zoals blijkt uit het wisselend baksteenformaat, metselverband en voegwerk. De twee 18de-eeuwse toegangen aan west- en noordzijde bleven bewaard, weliswaar in de vorm van twee gecementeerde traptoegangen met ijzeren leuning. De toegang via de Dorpsstraat aan de zuidzijde dateert van later. Een foto van de jaren 1940 toont een monumentale door hoge pilasters geflankeerde toegang waarvan de huidige een eerder verkleinde repliek vormt.

  • Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DB000728, Sint-Lambertuskerk (PAESMANS G., 1987).
  • Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DB002097, De kerkhofmuur van de Sint-Pieterskerk van Bertem en van de Sint-Lambertuskerk van Leefdaal (PAESMANS G., 1998).


Auteurs: Paesmans, Greta
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Het geruimde, ommuurde en vergroende kerkhof omvat enkele graftekens uit de 19de en 20ste eeuw. Er bleven nog enkele hardstenen graftekens bewaard, voornamelijk uit het interbellum tot de jaren ’50. De graftekens bestaan zowel uit een stèle met een grafzerk als een stèle met een graftuin. Uitzonderlijk werd een grafteken uit composietsteen behouden. Soms zijn tekstplaten in witte marmer uitgevoerd.

Tegen de kerkmuur zijn 19de-eeuwse hardstenen, eclectische, neoclassicistische en neogotische stèles geplaatst. Tegen het koor van de kerk staat de grafkelder van de familie Stroobants uit de 19de eeuw. De hardstenen grafplaat voor Guilielmus van Hamme (+1829), zijn echtgenote, kinderen en naaste vrienden ligt in een kleine, met een metalen hekken afgesloten nis onder de overluifelde calvarie. Op de gevel staat net boven de nis het opschrift Grafkelder van de familie Stroobants. De met leien belegde schildvormige luifel wordt gesteund door twee hardstenen zuilen met Korinthische kapitelen en een bakstenen architraaf.

Eveneens ten oosten van de kerk ligt het familiegraf van de graven de Liedekerke. In drie hardsteen grafzerken staan de namen van de overleden familieleden ingebeiteld. De middelste grafzerk is hoger dan beide flankerende exemplaren en heeft afgeschuinde kanten. Op die zerk staat ook het familiewapen afgebeeld. Aan de kopzijde van deze zerk staat een hardstenen kruis met op de sokkel het opschrift "O Crux/ Ave/ spes unica" en op de kruising der armen een geëmailleerd plaatje met achtergrond in sinopel, een gouden rand en schild, zilveren kruis met centraal een vlammend hard uit keel met een doornenkroon in goud omkranst en in de armen van het kruis de letters BHH. De graftuin is omheind met een ijzeren hekken op hardstenen plint.

Op het kerkhof bleven de zerken van verschillende oud-strijders en gesneuvelde soldaten bewaard. Er is één heldenhuldezerk voor P.J. Verbergt uit 1927. Twee gesneuvelde soldaten uit de Tweede Wereldoorlog rusten onder een natuurstenen grafteken van de Commonwealth War Graves Commission.

Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Orgel

Orgel te situeren circa 1650. Verschillende verbouwingen: J. Wauters (1726), P. Van Peteghem (1772), M. Dryvers (Kortenaken, 1873). Het orgel werd gepneumatiseerd door Fa. Van de Loo, Leuven (halverwege 20ste eeuw). Bevat niettemin nog een belangrijke kwantiteit 17de-eeuws materiaal en het oorspronkelijke (weliswaar geschonden) meubel.

  • FAUCONNIER A., ROOSE P. 1977: Het historisch orgel in Vlaanderen: een inventaris van het orgelbezit per geografische eenheid, deel IIb, arrondissement Leuven, Brussel.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is gerelateerd aan
    Opgaande linde als vredesboom

  • Is deel van
    Leefdaal


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/41511 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.