De parochiekerk in gotische en neogotische stijl wordt omgeven door een ommuurd kerkhof.

Historiek

De laatgotische kerk, toegewijd aan de Heilige Petrus en Heilige Paulus, werd gebouwd in 1452 op initiatief van Pieter Bladelin vlak bij zijn pas gebouwd kasteel. In 1458 waren de bouwwerken van de kerk voltooid en verwierf P. Bladelin parochiale rechten voor zijn kerk. In 1470 werd aan de kerk een kapittel van zes kanunniken verbonden en in 1480 werd de kerk tot Collegiaal Kapittel verheven. De parochie ressorteerde voor 1559 onder het bisdom Doornik, dekenij Aardenburg, later behoorden de dekenij en de parochie tot het bisdom Brugge, nu valt de parochie onder het bisdom Gent, dekenij Maldegem.

De kerk werd beschadigd tijdens de godsdienstoorlogen, gevolgd door diverse herstellingen. In 1630 werd het koor grondig hersteld. In 1759 werd de zuidoostelijke kapel naast het koor gesloopt en de noordelijke transeptarm heropgebouwd. In de periode 1760-70 werd de kerk voorzien van nieuwe vloeren, nieuwe ramen, gepleisterde plafonds en een nieuw portaal met een arduinen deuromlijsting. Ook de aanbouwsels tegen het koor werden vermoedelijk in die periode heropgebouwd. Eind van de 19de eeuw onderging het volledige schip een grondige restauratie en vergroting met toevoeging van een nieuwe travee en een nieuwe westgevel in neogotische stijl naar ontwerp van architect Frans Van Wassenhove uit Eeklo. Aan de uitbreiding van de kerk werd gebouwd van 1889 tot 1895. De eerste ontwerpen dateerden reeds van 1884. Het definitieve plan werd goedgekeurd in 1887. Het nieuwe driebeukig schip heeft een hoger opgetrokken middenbeuk met bovenlichten onder een zadeldak en zijbeuken onder lessenaarsdaken. In de voorheen blinde westgevels van het transept werden hoge spitsboogvensters aangebracht. Tevens werd een nieuwe sacristie gebouwd en werd de toren voorzien van een peervormige bekroning. Altaren, orgel en koorbanken werden vernieuwd rond 1902, eveneens naar ontwerp van Frans Van Wassenhove. In de vroegere bidkapel achter het praalgraf van Pieter Bladelin in het hoogkoor werd circa 1920 een Lourdesgrot opgericht. Tijdens de beschietingen in het najaar 1944 leed het kerkgebouw grote schade, gevolgd door restauratiewerken (bijvoorbeeld aan koor, sacristie, transept en de vensters) onder leiding van de architecten H. Vaerwyck-Suys, R. Vaerwyck en L. Cromheecke.

Beschrijving

De plattegrond ontvouwt een driebeukig schip van vijf traveeën, een transept van twee traveeën en een rechthoekig koor van vier traveeën uitlopend op een vijfzijdige apsis. Tussen transept en koor bevinden zich aan de noordzijde een dienstruimte van twee bouwlagen hoog met trap naar de toren en een kapel met Lourdesgrot en aan de zuidkant een sacristie en een dienstruimte van twee traveeën en respectievelijk twee en één bouwlaag hoog.

De eenvoudige kruiskerk met basilicale opstand en achthoekige kruisingstoren werd volledig opgetrokken van baksteen. Aan het verschil in baksteen zijn verschillende bouwsporen en herstellingswerken af te lezen. Het kerkje van het basilicale type is opgetrokken in gotische en neogotische stijl. Koor, transept en toren van de huidige kerk dateren in kern nog uit de 15de eeuw met latere herstellingen; het schip uit het einde van de 19de eeuw en de neogotische aanpassingen van de oudere delen resulteerden in een homogeen geheel.

De nieuwe westgevel uit eind 19de eeuw werd uitgevoerd in een sobere neogotische stijl. Boven een spitsboogportaal voorzien van een geprofileerde omlijsting staat een hoog drieledig spitsboogvenster en in de geveltop een blind tweelicht. De beuken worden gescheiden door gelede steunberen. De langsgevels van de zijbeuken worden geritmeerd door gelede steunberen, waartussen smalle spitsboogvensters met tweelichten. Ook de bovenlichten van de middenbeuk zijn smalle gedrukte spitsboogvensters. De achthoekige kruisingstoren onder leien spitsdak uit de 15de eeuw wordt door een zandstenen druiplijst in twee geledingen verdeeld, voorzien van spitsbogige nissen en galmgaten met deelzuiltje. Het transept werd bij de neogotische verbouwing voorzien van hoge spitsboogramen in de westelijke muren. De vijfhoekige koorafsluiting wordt geritmeerd door versneden steunberen waartussen tweeledige spitsboogvensters.

Interieur

Het interieur van het driebeukig basilicaal schip is zeer eenvoudig. De kruisingstoren gaat via trompen over van een vierkante basis op gelede pijlers naar een achthoek. De beuken van vijf traveeën worden gescheiden door spitsboogvormige scheibogen op arduinen zuilen met achthoekige sokkel en bladkapiteel. Circa 1926 werd het schip en koor verfraaid met muurschilderingen in art-decostijl door Louis Van Staey (Gent), die verdwenen bij de herstelling van de oorlogsschade van 1944. Midden- en zijbeuken zijn voorzien van een houten overwelving in neogotische stijl met trekbalken op arduinen consoles.

De vijf glasramen in het koor met voorstelling van in totaal twintig heiligenfiguren zijn vervangen circa 1950 na de vernieling tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het glasraam in het boogveld boven de tombe van Bladelin links in het koor is gesigneerd "L. Hubreght, Prins Leopoldstr. 33 St. Kruis-Brugge", een schenking van A. Verstraete-Vergauwe na de Tweede Wereldoorlog. De sacristieën en bergingen opzij van het koor zijn overwelfd met kruisribgewelven.

De voormalige bidkapel van de heren van Middelburg werd later een grafkapel van Bladelin. In de kapel is vermoedelijk midden 19de eeuw een rondbogige toonkast van ijzer en glas ingewerkt met tientallen wassen ex-voto's in verband met de devotie voor de Heilige Hubertus. Voor het spitsboogvenster van het koor is een kunstig gesmeed ijzeren traliewerk geplaatst. Rond 1920 werd met puin uit de Eerste Wereldoorlog een Lourdesgrot gebouwd. Voor de grot is eveneens een ijzeren hekwerk geplaatst. Aan de muur hangen nog gedrukte prenten met de kruisweg.

Mobilair

Schilderijen: 17de-eeuwse kopie van de Bladelintriptiek toegeschreven aan Rogier vander Weyden, door Jan Ricx van" Brugge, 1630-1631, bevond zich oorspronkelijk boven het hoogaltaar. "Aanbidding der Herders", een kopie naar P.P. Rubens uit de 17de eeuw. "Onze-Lieve-Vrouw van de Carmel schenkt de rozenkrans aan Simon Stock" uit het atelier van Jacob I van Oost, circa 1671-75. "De Werken van Barmhartigheid", kopie naar Frans II Francken uit de eerste helft van de 17de eeuw. "De Kruisdraging", naar of uit het atelier van Pieter II Bruegel, eerste helft 17de eeuw. "Verrijzenis", oorspronkelijk boven het hoofdaltaar, gesigneerd door Jozef van de Kerckhove en gedateerd 1718. "Heilig Kruis", boven het Kruisaltaar, vermoedelijk uit het derde kwart van de 16de eeuw. "Het martelaarschap van Sint-Sebastiaan", toegeschreven aan Bernard Fricx, daterend van 1775. "Maria schenkt de rozenkrans aan de Heilige Dominicus Guzman", vermoedelijk uit eind 18de eeuw. Op doek geschilderde kruiswegtaferelen van Camille Tulpinck van Brugge, 19de eeuw.

Beeldhouwwerk: Heilige Anna met Maria, houten beeld uit 18de eeuw met polychromie. Heilige Moeder Gods van Smarten, gepolychromeerd houten beeld uit 18de eeuw. De bustes van de Heilige Petrus en Heilige Paulus van geschilderd lindehout uit de 18de eeuw aan weerszij van het zuidelijk zijaltaar. De lindehouten bustes van de vier evangelisten met hun attributen uit de 18de eeuw rond het noordelijk zijaltaar. Gepolychromeerd houten reliekbeeld van Heilige Hubertus op sokkel uit de 18de eeuw. Houten kruisbeeld afkomstig van de calvarie buiten de kerk, horend bij het grafmonument van kanunnik J. De Bouck van 1761. Gepolychromeerde eiken beelden van het Heilig Hart van Jezus en van Maria, geplaatst in 1877 en Heilige Jozef met Kind uit 20ste eeuw. Polychroom geschilderde plaasteren beelden uit de 20ste eeuw van de Heilige Familie, Heilige Theresia van Lisieux, Heilige Franciscus.

Meubilair: de polychrome eiken neogotische altaren, hoofdaltaar en zijaltaren van Onze-Lieve-Vrouw en Heilige Hubertus, zijn naar ontwerp van architect Frans Van Wassenhove van rond 1902, evenals twee neogotische koorbanken en een orgelbuffet. Eikenhouten communiebank in rococostijl van Pieter Van Walleghem uit Brugge uit het eerste kwart van de 18de eeuw. Preekstoel in Lodewijk XV-stijl uit de 18de eeuw rustend op een voetstuk uit eerste kwart van de 20ste eeuw met sierlijk gesculpteerde trapleuning en gebogen kuip. Barokke biechtstoel in noordelijk transept, gedateerd 1676 en met de titelheiligen van de kerk als zuilfiguren, en een biechtstoel van 1760-61 in de zuidelijke transeptarm gemaakt door Franciscus van Hecke van Brugge. Orgelbuffet boven Onze-Lieve-Vrouwenaltaar van circa 1902 en nieuw orgel van 1952 door firma J. Loncke uit Essen boven de Bladelinkapel, ten noorden in koor, met hergebruik van onderdelen van het Van Peteghemorgel van circa 1770. Zwartmarmeren doopvont met koperen deksel uit 19de eeuw, omheind met ijzeren hekwerk. Twee witmarmeren wijwatervaten van steenhouwer Marlies, Brugge. Graftombe van Pieter Bladelin onder een boog tussen het koor en de noordelijke zijkapel, versierd met het wapen van Bladelin, zijn embleem en initialen.