erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Michiel met kerkhof

bouwkundig element
ID
13687
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13687

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Michiel
    Deze vaststelling is geldig sinds

  • omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Sint-Michiel
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Dorpskern van Waarloos
    Deze bescherming is geldig sinds

  • is deel van de aanduiding als vastgesteld bouwkundig erfgoed Dorpskern van Waarloos
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

De Sint-Michielskerk is een neogotische pseudo-kruisbasiliek gelegen op kleine verhevenheid met deels ommuurd en omhaagd kerkhof waarrond zich smalle paden bevinden. Het kerkhof wordt gekenmerkt door grafstenen vanaf eind 19de eeuw, onder meer grafsteen van de familie della Faille de Waerloos. Hier stond reeds een kerkje in 1149. De opbouw van de nieuwe kerk gebeurde in de eerste helft van de 16de eeuw waarvan de toren hersteld werd in 1842 naar ontwerp van Ferdinand Berckmans.

Historiek

Deze kerk uit de eerste helft van de 16de eeuw werd in 1855, op de toren na, afgebroken en in 1855-57/58 vervangen door de huidige neogotische kerk naar ontwerp van Ferdinand Berckmans voortgezet door Eugeen Gife. De openbare aanbesteding had plaats in maart 1855 en de definitieve aanvaarding van de werken in 1859. Bij deze nieuwe bouw werd de toren uit de 16de eeuw (?) bewaard maar drie geledingen bekleed met baksteen en banden van zandsteen. De deur werd vergroot en vermoedelijk werd toen ook het spitsboogvenster geplaatst. Vergroting sacristie ten noorden circa 1870 naar ontwerp van Eugeen Gife. Fel beschadigd tijdens Eerste Wereldoorlog. Wederopbouw toren, herstel daken en gewelven, aanbouw doopkapel tegen noordgevel naar ontwerp van Jan Sel aanbesteed in 1922 en voltooid voor eind 1923. Herstel daken, gewelven, vensters na Tweede Wereldoorlog in 1945-47 en 1951 naar ontwerp van Jan Sel. Glasramen door Ch. en K. Blockhuys van 1950-51.

Beschrijving

Plattegrond omvat westtoren, driebeukig schip van vier traveeën, vierkante doopkapel aan noordzijde, transept van één travee met vlakke sluiting, koor van twee traveeën met driezijdige sluiting, rechthoekige sacristieën in oksel transept-koor.

Bakstenen gebouw op sokkel van zandsteen. Toren in bak- en zandsteenstijl met derde geleding van zandsteen. Vierkante westtoren van vier geledingen onder ingesnoerde naaldspits (leien); dakkapellen waarin uurwerk. Steunberen aan westzijde met drie versnijdingen en reikend tot tweede geleding. Vijfzijdig traptorentje aan noordzijde reikend tot eind derde geleding. Spitsboogdeur in omlijsting van natuursteen met archivolten; spitsboogvenster in omlijsting van natuursteen. Gekoppelde spitsbogige galmgaten met waterlijst in verdiept muurvlak met drielobfries, steigergaten. Schip, transept en koor onder zadeldaken (leien), zijbeuken onder lessenaarsdaken (leien); doopkapel en sacristieën onder aanleunende halve schilddaken (leien). Travee-indeling door middel van versneden steunberen. Spitsboogvensters met neogotische tracering. Sacristieën met korfbogige muuropeningen.

Interieur en meubilair

Geschilderd interieur met spitsboogvormige scheibogen op zuilen met polygonale sokkel en bladwerkkapitelen. Kruisribgewelf op consoles. Stergewelf met druipstenen boven kruising; koor met straalgewelf op colonetten met bladwerkkapiteel.

Na de verbouwing in de 19de eeuw werd voor het interieur een beroep gedaan op baron de Béthune en zijn atelier. Het hoofdaltaar beeldt in gekapte steen een calvariescène uit en vertoont links daarvan de heiligen Amandus, Lucia en Jozef, rechts Antonius, Dymphna en Apollonia. Onder de stenen altaartafel worden scènes uit de bijbel voorgesteld, onder andere de geboorte van Christus in het middenmedaillon. Op het altaar staat een koperen tabernakel. In de linkerwand van het koor bevindt zich een muurtabernakel met een getralied deurtje en boven in een boog een Christushoofd. De twee gestoelten zijn fijn gesculpteerd, met onder meer (links) het familiewapen van della Faille. Het linkerzijaltaar is aan Onze-Lieve-Vrouw toegewijd en hier en daar kan men er sporen van vroegere polychromie op waarnemen; te oordelen naar de eerder povere stijl is het waarschijnlijk niet uit het atelier de Béthune afkomstig. Het rechtse zijaltaar is met zijn retabel een pronkstuk van de neogotische kunst. De algemene voorstelling van het retabel in polychromie is het Golgotha-tafereel; het zijluik links vertoont aartsengel Michaël die de zielen weegt, het zijluik rechts de heilige Barbara, die als tweede patrones van de parochie vereerd werd. De buitenzijden van de retabelluiken tonen de passiewerktuigen. In de zijbeuken staan nog twee biechtstoelen die naar ontwerpen van de Béthune zijn vervaardigd. Het doksaal en orgel zijn eveneens neogotisch. Van de vele grafzerken uit de vorige eeuw die bij de vergrotingswerken aan de zijkanten van de zijbeukjes werden herplaatst, zijn de grafschriften nog duidelijk leesbaar.


Bron: Onroerend Erfgoed, digitaal beschermingsdossier DA002200, Waarloos: 3 monumenten en een dorpsgezicht.
Auteurs: Malliet, An
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Ommuurd en omhaagd, vergroend kerkhof met een geheel aan graftekens van de late 19de eeuw tot de naoorlogse periode.

Historiek

Het vierkante kerkhof van Waarloos staat afgebeeld op de laat-18de-eeuwse Ferrariskaart. Het kerkhof lijkt dan ten oosten en westen omheind te zijn met een muur terwijl de noordelijke grens afgebakend wordt met een gebouw en een bomenrij. Ten zuiden loopt een buurtweg en staat een gebouw met landerij erbij. De Atlas der Buurtwegen uit 1840 toont een muur ten westen van het kerkhof als afscheiding met de rijweg. Ten zuidwesten staat bebouwing. De buurtweg nummer 17 loopt ten noorden en ten zuiden van het kerkhof. Tussen het kerkhof en de buurtweg staat een haag. Ten westen is er geen afscheiding ingetekend met het aanpalende gebouw. Dat gebouw verdwijnt volgens de Popp-kaart omstreeks het midden van de 19de eeuw terwijl het gebouw ten zuidwesten van het kerkhof omstreeks 1900 verdwijnt. Nadien verandert de situatie niet wezenlijk meer. Een ongedateerde postkaart toont het grafteken Della Faille dat op dat ogenblik duidelijk in weidegras staat.

Beschrijving

Ten westen ommuurd en verder omhaagd, vergroend kerkhof omheen de kerk. De westelijke bakstenen muur, afgedekt met hardstenen dekplaten wordt geritmeerd door pilasters.

Voor de deur naar de sacristie ligt de zerk voor pastoor Franciscus De Schutter uit 1790.

Aan de kerkmuur hangt een calvarie onder een houten luifel en met een houten achterwand. Meerdere grafplaten werden aan de kerkgevels opgehangen of er tegen geplaatst. Tegen het koor hangt de grafplaat voor de kasteelheren. Er net voor op het kerkhof staat de met een smeedijzeren hek omheinde hardstenen neogotische tombe voor de familie Della Faille, gedecoreerd met hoekzuiltjes, een wapenschild en een grafschrift.

Het kerkhof bewaarde het beeld van een typisch plattelandskerkhof. Tot de oudste vrijstaande graftekens behoren de grafkruisen, onder andere in neogotische stijl met een graftuin. Ze komen voor vanaf de late 19de eeuw en werden zeker nog toegepast tot de Tweede Wereldoorlog. Een gebroken zuil (Ferdinand Maes +1937) en een boomstamkruis (Henderickx +1941) bewijzen dat de funeraire types en de grafsymboliek ter plaatse lang doorleefden en zelfs werden herbruikt. Uit het interbellum en naoorlogse periode overheersen de hardstenen stèles met zerken, vaak in een sobere art deco (Sempels +1935) of modernisme. In het materiaalgebruik is de verschuiving merkbaar van hardsteen naar alternatieve materialen als kunststeen (Meeus +1963), mozaïek (Constantina Claes +1968), witte marmer (Kiverijn +1972, Frans Dom +1973) en ten slotte graniet. Gebeeldhouwde grafsymboliek komt er weinig voor en beperkt zich tot gestileerde rozen tijdens het interbellum, een Christushoofd of een treurende engel in de naoorlogse periode. Er werd eerder gekozen voor porseleinen applicaties als Christushoofden. Het art-decografteken voor de in 1940 gesneuvelde Joannes Rypens valt op door de gebeeldhouwde helm, het zwaard en de bebladerde tak.

Het plaatsbezoek vond plaats in 2015 en 2016.

  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Oorlogsgedenkteken

Altaarstuk/sokkel, oorspronkelijk bekroond met een thans verdwenen piëta (?). Onder de drielob op het centrale paneel "Het dankbare Waerloos/ aan zijne gesneuvelden/ 1914-1918", met de namen van de overledenen. Aan weerszijden zijn de teksten "Melius est/ nos mori/ in bello, quam/ videre mala/ gentis nostrae" en "Deus eorum/ pugnavit/ pro eis,/ et vicit" te lezen. Boven het stuk is een recente gedenkplaat voor de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog aangebracht.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Dorpskern van Waarloos

  • Is deel van
    Ferdinand Maesstraat


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Michiel met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/13687 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.