Parochiekerk Sint-Elisabeth, voorheen kerk van het Groot Begijnhof.

Historiek

In 1242 kreeg gravin Johanna van de Schepenen van Gent een stuk grond ter vestiging van een begijnhof; de abt van Sint-Baafs stemt toe er een kapel op te richten. De Doornikse zuilen van de huidige kerk zijn vermoedelijke getuigen van deze eerste bouwfase doch archiefstukken ontbreken. Verschillende gegevens daarentegen over de uitbreiding van de kerk in de 17de eeuw met twee belangrijke bouwfasen:

• 1636-1641: basilicale kerk verbouwd tot hallenkerk waarbij de bovendelen van de zuilen en scheibogen van de middenbeuk vervangen worden door Balegemse steen en twee gelijke zijbeuken gebouwd, voorheen op gevelstenen gedateerd 1637 en 1638. Eveneens aanpassing van de westgevel met barok portaal.
• 1682-1684: slopen van het bovenste deel van de middenbeuk en toren, herbouwd en verhoogd met bovenlichten zodat een pseudo-hallenkerk ontstaat. Westgevel geflankeerd door zeshoekige hoektorentjes, nieuwe dakruiter. Sacristieën en Onze-Lieve-Vrouw- en Heilige Kruiskapel gebouwd door gebroeders Wyckhuyse. In 1683 eveneens barokke kruisribgewelven aangebracht.

Nieuwe wijding in 1684. Bij de ontmanteling en overbrenging van het begijnhof naar Sint-Amandsberg in 1874 bleef de kerk als parochiekerk behouden.

Belangrijke restauraties rond 1952 onder leiding van architect R. van Driessche.

Beschrijving

De huidige kerk ontvouwt een driebeukige basilicale plattegrond met schip van zes traveeën met gelijke zijbeuken en koor van twee traveeën en vijfzijdige sluiting, geflankeerd door zijkoren in het verlengde van de zijbeuken.

Uitwendig volledig opgetrokken uit baksteen verlevendigd door zandsteen voor venster- en deuromlijstingen en aflijnende hoekblokken. Westgevel met uitzicht van een hallenkerk met drie afzonderlijke puntgevels en zadeldaken gescheiden door steunberen met dubbele versnijding. Hoger oplopende middenbeuk met tuitgevel en schouderstukken. Centraal rondboogvenster en barokke oculus tussen hangende voluten onder gebogen druiplijst in de geveltop. Eenvoudig omlijste oculi en steigergat in de overigens blinde zijbeuken. Verweerde gevelstenen, voorheen met jaartal.

Centraal rechthoekig uitgebouwd portaal met één bouwlaag, onder leien bedaking. Vernieuwde korfboogpoort in geprofileerde arduinen omlijsting geflankeerd door Ionische zuilen op hoge sokkel onder een bekronend entablement met rondboognis met Sint-Elisabethbeeld tussen barokke voluten.

Houten vleugeldeur met mooi gesculpteerde makelaar gemaakt door L. Poelman (1640). Flankerende, getoogde zijvensters in vlakke zandsteenomlijsting met oren en bekronende druiplijst. Aflijnende zandstenen hoekblokken en rondboogvormige zij-ingangen. Blinde zijbeuken geflankeerd door octogonale traptorens onder peervormige spits.

Zijbeuken en koren verlicht door ruime rondboogvensters met ijzeren harnas in een zandstenen omlijsting onder booglijst op voluutjes. Kleine rechthoekige uitspringende zijportalen onder leien bedaking op de scheiding tussen zijbeuk en koor. Blinde achterpuntgevel; links met sporen van gedicht spitsboogvenster. Aanleunende sacristieën: rechts, rechthoekig gebouwtje van twee traveeën breed en twee traveeën diep onder leien bedaking. Verankerde baksteenbouw afgelijnd door zandstenen hoekblokken en voorzien van steekboogvensters in vlakke omlijsting met oren en bekronende druiplijst. Uitspringende traptoren op vierkante plattegrond in de tweede zijtravee. Links aanpalend sacristiegebouw, uit de 17e eeuw met uitgewerkte voorgevel van vier traveeën en twee bouwlagen en hoger oplopende middentravee onder driehoekig fronton, geflankeerd door vleugelstukken. Identieke vensters.

Middenbeuk en koor verlicht door ruime steekboogvensters in een gelijkaardige omlijsting. Vijfzijdige koorsluiting geaccentueerd door steunberen met dubbele versnijding en afgelijnd door een gekorniste kroonlijst. Centrale wand met onderaan aangebouwde Ecce Homokapel afkomstig van de dries, daterend van 1793. Twee Ionische zuilen schragen een hoofdgestel en driehoekig fronton. Rondboogvormige toegang tot halfcirkelvormige nis met gepolychromeerd Christusbeeld naar ontwerp van Jan Mathijs en gedenkstenen aan de gesneuvelden van de twee wereldoorlogen. Een onversierde spiegel in geriemde omlijsting met oren onder gebroken fronton siert de blinde muur onder het bovenlicht.

Speelse barokke dakruiter op de laatste koortravee met twee houten, opengewerkte, octogonale geledingen en sierlijke peerspits.

Ruim en helder kerkinterieur waarin de traditionele laat-gotische en barokke elementen harmonisch samengaan en waar de rustscheppende sfeer van het vroegere begijnhof als het ware behouden bleef. Contrastwerking tussen de natuurstenen constructieve elementen en de witgeschilderde vlakken. Zware zuilen opgetrokken uit trommels van Doornikse steen (vermoedelijk uit eerste, 13de-eeuwse bouwcampagne) en zandsteenblokken met hardstenen knopkapitelen en polygonale zandstenen dekplaat schragen een spitsboogarcade van Doornikse steen en scheiden midden- en zijbeuken. Barokke sokkels met apostelbeelden sieren de zuilen.

Overkluizing met kruisribgewelven op rechthoekige plattegrond: geprofileerde zandstenen ribben en brede rondboogvormige gordelbogen met casementversiering rustend op massieve consoles verrijkt met putti, voluten, bloemen- en vruchtenguirlandes. Gewelf van laatste travee van schip met centrale opening overeenkomstig de dakruiter. Steekboogvormige bovenlichten in geprofileerde omlijsting met oren en druiplijst.

Koor met twee traveeën van schip gescheiden door twee kolossale Corinthische pilasters. Een lagere spitsboogarcade, afwisselend rustend op een zandstenen zuil en muurzuil met Brabants krulkoolbladkapiteel scheidt het koor van de zijpanden. Kruisriboverwelving, in de koorsluiting met twee brede ribben die tegen de gordelboog aanlopen. Ruime steekboogvensters met glas-in-lood.

Mobilair: Vrij sober en weinig opvallend barokmobilair uit eind 17de eeuw. Enkele schilderijen, onder meer van Nicolaas de Liemaeckere: aanbidding der wijzen; de Heilige Vrouwen en de aanbidding van het kind Jezus; de nederdaling van het kruis (op altaar).

Beelden van de apostelen tegen de middenzuilen, naar ontwerp van Jacques Desijnij. Altaar van de Heilige Maagd met schilderij van C. Rems (1820), altaar van het Heilig Kruis met miraculeus kruisbeeld; zijbeuken met houten lambrizering. Houten preekstoel naar ontwerp van F. Cruyt. Het belangrijkste element is het doksaal uit het laatste kwart van de 17e eeuw, naar ontwerp van Ph. Baude en de Wilde, van zwarte marmer en beschilderd hout; bepleisterde gewelven rustend op zwartmarmeren Toscaanse zuilen en consoles. Rondboogarcaden met guirlandes en engelenhoofdjes in de zwikken. Bekronende balustrade en orgelkast.