De kern van het dorp Kanne wordt gekenmerkt door clusters van 18de- en 19de-eeuwse gebouwen in mergel. De mergelwoningen bepalen de visuele identiteit van het dorpsgezicht.

HISTORIEK

Ontstaan

Het dorp Kanne wordt voor het eerst in de historische teksten vermeld in 965 als Cannes, maar heeft wellicht een oudere oorsprong. Vermoedelijk gaat de geschiedenis van Kanne terug tot de eerste helft van de 8ste eeuw, vermits de hagiografie van Sint-Hubertus vermeldt dat hij in 712 in het naburige Emael een kerk wijdde. Hij ging van Emael naar Maastricht via de plaats waar nu Kanne ligt, waar hij zou gepredikt hebben. Kanne is aan hem toegewijd.

In 965 wordt Kanne opgesplitst in twee bewoningskernen: het prins-bisschoppelijk domein Opkanne in het zuiden en de allodiale heerlijkheid Neerkanne in het noorden. Opkanne lag waarschijnlijk bij de huidige Sint-Hubertuskerk op de oostelijke oever van de Jeker, terwijl de oudste kern van Neerkanne ligt op de westelijke oever van de Jeker, op het einde van de Oudeweg, vlak bij de kapel en de lindeboom.

Het dorp Kanne is ontstaan in het dal van de Jeker, uit bebouwingsconcentraties aan weerszijden van de Jeker. Uit het nazicht van de Ferrariskaart (1771-1777) blijkt dat het oorspronkelijke bebouwingspatroon overeen komt met de typische lineaire nederzettingsvormen uit de vroege middeleeuwen. De vorm is gebaseerd op de hoogteverschillen en bestaat uit een langgerekte rij huizen die op de grens tussen de weilanden en de akkers ligt.

Door het graven van het Albertkanaal (1930-1934) werd het dorp diagonaal doorsneden en in twee gedeeld.

Situering

Kanne is een deelgemeente in het zuidoosten van Riemst, in het oosten begrensd door Maastricht en in het zuiden door Wallonië. Het dorp ligt in het dal van de Jeker, hetgeen is ingesloten tussen de heuvelruggen van de Sint-Pietersberg, een 8 kilometer lange kalkheuvel op het grondgebied van de provincies Luik, Belgisch- en Nederlands Limburg, en de Cannerberg. Het Albertkanaal splits het dorp in twee. Het litteken dat hierdoor werd gecreëerd is nog goed waarneembaar in de verschillende onafgewerkte wachtgevels die naar het kanaal gekeerd zijn.

De nederzetting kan getypeerd worden als een lineaire of rijvormige valleisite, meer bepaald een bosontginningsdorp op de grens tussen weilanden en akkers. Er komen restanten van een uitgesproken cultuurzonatie voor met beemden op de dalbodem, een bewoningsstrook onderaan de helling, een hoger gelegen akkerstrook en een beboste kam.

Het witte dorp

De naam het witte dorp heeft Kanne te danken aan de aanwezigheid van Maastrichtse tufsteen of mergel die reeds sinds de Romeinse tijd in Kanne en omgeving ontgonnen werd en het ontstaan heeft gegeven aan kilometerslange gangenstelsels.

De mens heeft bij de architectuurschepping steeds gebruik gemaakt van eigen streekgebonden materiaal dat ontgonnen werd in de omgeving van de bouwwerf. Zo is mergelsteen de typische bouwsteen uit zuidoost-Limburg, die omwille van zijn goede eigenschappen, een karakteristiek element is in de bouwkunst in de streek.

MERGEL ALS BOUWMATERIAAL

Mergel is een marinaal, sedimentair gesteente, ontstaan uit samengekitte kalkresten van zeediertjes, afgezet in een ondiep gedeelte van de zee tijdens de jongste formatie van het Mesozoïcum. Deze steen is een poreuze, zachte, doch homogene kalksteen van witgeelachtige kleur, patinerend tot lichtgrijs. De ontgonnen steen werd geëxporteerd tot ver buiten de onmiddellijke omgeving voor de bouw van kerken, kastelen, kloosters en bij de constructie van architecturaal kwaliteitsvolle panden. Het gebruik is voor wat Vlaanderen betreft, uitsluitend beperkt tot Limburg. In de Riemsterse deelgemeenten Kanne, Vroenhoven, Zichen-Zussen-Bolder, Heukelom (gehucht) en Val-Meer is deze bouwsteen ook veelvuldig gebruikt voor eenvoudige kleine woningen en voor boerderijen omwille van zijn ontginbaarheid ter plekke. Om het steenoppervlak te beschermen tegen verwering, doch ook om esthetische redenen (mergelsteen verweert trouwens van geelachtig tot lichtgrijs) werden de gevels regelmatig gewit of gekaleid met kalkmelk waardoor deze eenvoudige bouwwerken een wit uitzicht kregen.

Op het grondgebied van Kanne bevinden zich dan ook heel wat volledig of gedeeltelijk in mergel uitgevoerde constructies, waarvan de meest interessante en gaafste exemplaren geselecteerd werden met het oog op een bescherming als monument of worden beschouwd als beeldbepalend element. De mergelwoningen bepalen de visuele samenhang en de identiteit van de dorpskern. Het gaat doorgaans om eenvoudige, tweelagige enkel- en dubbelhuizen waarvoor mergel werd gebruikt voor het parament, meestal wit of gelig gekaleid.

BESCHRIJVING

De mergelkern van Kanne werd beschermd als dorpsgezicht. De kern bevat de straten Bejats, Berkenlaan, Bovenstraat, Brugstraat, Grenadiersweg, Onderstraat, Oude Jekerweg, Oude Tramweg, Oudeweg, Pruisstraat, Sint-Hibertusstraat, Statiestraat en Steenstraat.